Тиэмэ:«Үүнээйитутула».
Сыала:Оҕолор үүнээйилэр тутууларын туһунан билиһиннэрии. Үүнээйилэр араас тас көрүҥнэрин өйдөбүллэрин үөскэтии.
Туттуллар тэрил: үүнээйи тутуутун схемата, сибэккилээх мозаика.
Дьарык хаамыыта:
Тыыныыга эрчиллии.
«Ытыстар».
Көнөтүк турабыт. Ытыстарбыт сирэйбит аттыгар тутабыт, тоҥолохпутун түһэрэбит. Кылгастык муннубутунан тыастаахтык салгыны эҕирийэбит уонна тэҥҥэ сутурукпутун тутабыт (салгыммытын таһаарар кэммитигэр). Муннубутунан эбэтэр айахпытынан салгыммытын таһаарар кэммитигэр тарбахтарбытын тарбахтарбытын сымнатан, сутурукпутун ыытабыт – 5 оҥоробут.
«Бокулуон».
Көнөтүк турабыт, илиибит аллара. Иннибит диэки кыратык төҥкөйөбүт, көхсүбүтүн бөкүнүтэбит. Төбөбүтүн, илиибитин аллара түһэрэбит. Төнкөйөн туран күүска салгыны эҕирийэбит, турарбытыгар салгыммытын муннубутунан эбэтэр айахпытынан таһааран турабыт.
Оҕолор билиилэрин тургутан көрүү.
– Оҕолоор, айылҕаныханнык 2 бөлөххө араарыахха сөбүй? (Тыынаруонна тыыммат айылҕа).
– Тыыннаах айылҕа тыымматтааҕар туох уратылаахтарый? (Тыыналлар, аһыыллар, үүнэллэр, хамсыыллар, үөскүүллэр, өлөллөр)
Сүрүн чааһа.
– Бүгүнбиһигитыыннаах айылҕа эйгэтигэр айанныахпыт.
– Оҕолор эһиэхэ бэлэмнээбит кэпсээммин истиҥ, көрүҥ.
Кэпсээн «Үүнээйи тутула мөккүөрэ».
–Арай биирдэ үүнээйилэр тутуллара мөккүппүттэр: хайалара саамай сүрүнүн-бастыҥын быһаарсыбыттар. Бастакынан Силис тахсыбыт:
– Мин манна саамай кылаабынайбын- бастыҥмын! Мин үүнээйи буорун бөҕөргөтөбүн, уунан аһатабын уонна арааас туустарынан аһатабын. Үүнээйилэри эрэ буолуо дуо, онноҕор дьону да, сүөһүнү да аһатабын. Аны туран, сороҕор эмтиибин. Маһынан уһанар маастардар миигиттэн араас кэрэ-дьикти оҥоһуктары оҥороллор. Оннооҕор сиэмэттэн бастакынан көстөрүм силис тардарым улахан суолталаахпын дии саныыбын.Уопсайынан, үүнээйи ытыктабыллаах тутуллара, мин эһигиттэн саамай суолталаахпын! Сэбирдэхтэр кыыһырбыттар:
–«Көр да маны! Эн, силис, хараҥаҕа олороҕун, биһиги үүнээйигэ күн сылааһын сатабыллаахтык туһанан, аһыыр аһын бэлэмниибит! Дьоннорго үүнээйигэ уу кутуохха, аһатыахха, сабыахха наада диэн биһиги этэбит. Биһиги сэбирдэхтэр сүөһүнү да, дьону да аһатыахпытын, эмтиэхтэрин да сөп. Сэбирдэхтэр аттыларыгар чэпчэкитик да тыынар үчүгэй».
–Тохтооҥ эрэ диэбит – Умнас. Оттон сэбирдэҕи ким тутан олороруй? сибэккини? оҕуруот аһын, фрукталары? Ким төрдүттэн үүнээйи атын тутулларын, төттөрүтүн сэбирдэхтэриттэн силис диэки аһатарый?! – диэн кыыһырбыт Умнас.
– Доҕоттоор! Итинник кыыһырар наадата суох. Мөккүөрэ суох саамай сүрүн – Мин! - диэтэ сибэкки. Тоҕо диэтэххэ, мин үүнээйи үөскүүрүн гына үүнэр астарын, сиэмэлэрин үөскэтэбин. Ону таһынан Мин эһигиттэн саамай кэрэбин, кырасыабыйбын… Уонна миигиттэн дьикти арамаат сыт кэлэрин билэҕит дии…
Ити курдук үүнээйи тутуллара мөккүһэн, ким саамай бастыҥын кыайан быһаарбатахтар. Кинилэр бары үүнээйилэргэ суолталаах, наадалаах буолаллар: силис да, умнас да, сэбирдэх да, сибэкки да.Кинилэр бары үүнээйи биир тутула буолаллар эбээт.
– Оҕолор бүгүн дьарыкка туох туһунан кэпсэтэрбитин ким сэрэйдэ? (Үүнээйилэр, үүнээйи суолталаах тутулларын туһунан).
Саҥа матырыйаалы билиһиннэрии.
– Ким ханнык үүнээйи тутулун өйдөөн хаалла?(Силис, сэбирдэх, умнас, сибэкки).
– Чэйиҥ эрэ оҕолор үүнээйи тутулларын сиһилии билсиэххэйиҥ.
– Үүнээйи төрдө-силисэ тоҕо наада эбитий?(Оҕолор хоруйдара).
– Сөпкө эппиэттээбиккитин бэрэбиэркэлиибитдуо? (ууну, сииги иҥэрэллэр, буортан аһылыктаналлар, үүнээйини сиргэ тутан олороллор). (буорга уу кутан көрдөрөбүн).
– Ким иккиһинэн мөккүстэ этэй? (Сэбирдэхтэр)
– Үүнээйилэр бары да сэбирдэхтэрэ, кээмэйдэрэ, өҥнөрө биир дуо?
–Ким өйдөөн иһиттэ, сэбирдэхтэр туох сылааһыттар үүнэллэр этэй? (күн сылааһын сатабыллаахтык туһанан, аһыыр аһын бэлэмнииллэр).
–Үүнээйи өссө ханнык тутуллара мөккүөргэ кытыннылар? (Умнас)
–Умнас туохха нааданый? (Үүнээйи сэбирдэхтэрин тутар).
–Уонна ханнык үүнээйи тутула баар этэй. (Сибэкки)
– Үүнээйигэ сибэкки тоҕо нааданый? (Үүнээйи астара үөскүүрүгэр).
– Маладьыастар, бары наһаа үчүгэйдик үүнээйи тутлларын өйдөөбүккүт.
Физминутка «Мастар».
Төрүт балаһыанньа: көнөтүк турабыт, атахтарбытын холбуубут, илиилэрбитин өрө көтөҕөбүт. «Тыал түстэ» диэтэхпинэ илиигин ытыстарын хамсатаҕыт. «Күүстээх буурҕа түстэ» диэтэхпинэ, мас умнастарын курдук, иннин-кэннин диэки иҥнэри түһэбит.
Тыал үрэр, үрэр, үрэр, үрэр (илиилэринэн далбаатыыллар)
Саһархай сэбирдэхтэри мастан эргийэн түһэллэр (сэбирдэхтэр көтөллөр, миэстэлэригэр эргийэллэр),
Суол устун эргийэ көтөллөр (өгүрүччү атахтарын төбөтүгэр сүүрэллэр)
Сэбирдэхтэр сиргэ кэлэн оргууй түһэллэр (бэйэлэрин тула миэстэлэригэр эргиллэн олороллор)
Түмүк
–Үүнээйи үүнэрин туһугар туох нааданый, оҕолор? (Сырдык, сылаас, уу, буор)
–Үүнээйилэр бары тутллара суолталаахтар, наадалаахтар эбиттэр.
–Билигин пазл хомуйохпут (оҕолорго пазл биэрэбин)
–Оҕолор пазл хомуйар кэмҥитигэр мин этиибин салгыыгыт сөп? Тылынан саҕалааһыны талан этиилэри салҕаа
«Мин бүгүн биллим …»
«Мин бүгүн хатылаатым …»
«Мин бүгүн соһуйдум …»
«Мин бүгүн өйдөөн хааллым…»
.png)
