Гарәфи Хәсәнов
АККОШ
Һәр тарафта тынгысыз гөрләвекләр челтери. Инде су читләре боздан арчылган. Ләкин әле яр буйларында, агач, куак төпләрендә ап-ак кар ята. Кичләрен, кояш баер алдыннан, кар өсләре алсу төскә керә. Шул чакны күктә - биектә, алсу күл өстендә - алсу кошлар пәйда була… Озын зифа муеннары алга сузылган, кыска, көчле аяклары - артка… Киң канатларын гаять салмак кына селтиләр. Алар, ерак юллар кичеп, тәмам арыганнар, хәлдән тайганнар. Син аларны кызганып куясың, камышлы күлгә төшеп, бераз ял итүләрен телисең. Ләкин алар баш очыннан гына узып китәләр. Хәер, арадан бер пары, иптәшләреннән аерылып, түбәнрәк төшә түгелме соң?… Әйе, әйе!… Димәк, бу күл - шушы пар аккошның туган төбәге. Аккош күле! Бу күлгә әнә алар, бары тик алар гына хуҗа. Башкалар шуны белеп китеп бара икән.
Төшеп җитәрәк, аккошлар муеннарын аска бөктеләр; канатларын җилгә каршы җилпи башладылар; аякларын, тырпайтып, алга суздылар. Шул рәвешчә, саллы гәүдәләренә «тормоз ясап», су көзгесенә төшеп утырдылар…
Апсу күл өстендө алсу кошлар йөзә. Күкрөкләре суга шактый тирән кергән, гәүдө-койрык ягы, кыйгачланып, өскө күтәрелгән, ак муеннары, мөһабәт бөгелеп, зур сары томшыклары су көзгөсенә үк иелгән.
Менә алар икесе ике якка аерылып китә дә, кинәт борылып, бер-берсенә каршы килә башлый. Бераздан, бөтенләй якынлашып, томшыкка-томшык килеп терәлә, гүя исөн-имин туган якларына кайту шатлыгын уртаклаша, үзләренчә тәбрикләшә. Ул да булмый, томшыкларын зәңгәр күккә сузып, көмеш быргы авазлары чыгарып кычкырырга тотына. Бу - аларның язгы җыры, бу - аларның туй башлап җибәрү турында аваз салуы.
Син, аларның табигатькә, гүзәллеккә мәдхия җырлауларына сокланып, сак кына, күл читенә якын- лашасың. Ә алар игътибар да итми. Ләкин ул беренче карашка гына шулай тоела. Әгәр дә син, әрсезләнеп китеп, бу тирәдә артык буталсаң, еш килеп тавышланып йөрсәң, аккошлардан җилләр исәчәк. Бу күлгә хәтта алдагы елларда да әйләнеп кайтмаячак алар.
Аккош күле! Кайда гына юк андый исемдәге күлләр! Ләкин хәзер күбесенең исеме бар, җисеме юк. Аларны әрсез бәндәләр биздергән, шуңа күрә аккошлар безнең якларда бик аз калган.
Сез шуны һәрчак исегездә тотыгыз: аккошлар - сак кошлар. Алар тынычлык, саф һава, көмештәй саф су ярата.
- Аккош, борынгы заманнардан бирле, матурлык, сафлык, горурлык һәм нәфислек символы булып йөри. Ул - бакча һәм паркларга, сулыкларга ямь бирүче. Әлеге мәһабәт кош суда җиңел һәм тавышсыз йөзә.
Аккош узган урында су, яктырып, перламутр' төсенә кереп калган шикелле була. Аның судагы һәр хәрәкәте кабатланмас нәфислек тудыра, - дип сөйли башлады Галия Равилевна.
Аккошлар, яз көне җылы яклардан кайткач, ояларын кеше керә алмаслык аулак күлләрдәге куе камышлар арасына ясый. Алар - зур һәм көчле кошлар, - диде Вадим.
Аккош беркайчан да сайрамый. Алар кыйгаклый- лар яки ысылдыйлар, - диде Айсылу.
Көчле булса да,
Мохтаҗ яклауга.
Их, аккошларны
Ничек сакларга?! - диде Әминә, хисләнеп.
Тест по тексту Гарәфи Хәсәнов «Аккош»
Максат:
текстны тулысынча аңлау дәрәҗәсен тикшерү;
төп фикерне билгеләү күнекмәсен бәяләү;
контекст буенча сүз байлыгын куллану осталыгын тикшерү.
Башкару вакыты: 40 минут
Оценка: һәр дөрес җавап — 1 балл
Югары балл: 10
Вариант 1
1. Текст нинди жанрда язылган?
а) хикәя;
б) публицистик язма;
в) лирик очерк;
г) әкият.
Җавап: в.
2. Текстның төп фикерен билгеләгез.
а) аккошларның язгы кайтышы;
б) табигатьнең гүзәллеге һәм аккошларны саклау мөһимлеге;
в) күл сурәтләме;
г) кошларның тормыш юлы.
Җавап: б.
3. Аккошлар ни өчен ояларын «кеше керә алмаслык» урыннарда төзиләр?
а) анда азык күп;
б) кешеләр аларны тынычсызландырмасын өчен;
в) су җылырак;
г) камыш яклары матур.
Җавап: б.
4. Автор аккошларның суга төшүен ничек сурәтли?
а) шау-шулы һәм тиз;
б) бик тыин һәм матур рәвештә, «тормоз» салып;
в) төпсез төшү;
г) суга төшмиләр, һавада калалар.
Җавап: б.
5. Аккош борынгыдан бирле нәрсәнең символы булып санала?
а) көч һәм җитезлекнең;
б) матурлык, сафлык, горурлыкның;
в) тынычлык һәм тынычтыкның;
г) озын гомернең.
Җавап: б.
6. Нинди сәбәпләр аркасында аккошлар безнең якларда аз калган?
а) суык климат аркасында;
б) суның бозылуы аркасында;
в) кешеләрнең тынычсыз эшләре аркасында;
г) ерткыч хайваннар аркасында.
Җавап: в.
7. Аккошлар арасында хәбәрләшү рәвеше нинди?
а) җырлыйлар;
б) кыйгаклыйлар һәм ысылдыйлар;
в) теләр өчен дә сөйләшмиләр;
г) ычкыралар.
Җавап: б.
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккош — … кош».
а) тыныч;
б) сак;
в) кыю;
г) тиз.
Җавап: б.
9. «Аккош күле» дигән әйбер нәрсәне аңлата?
а) теләсә кайсы күл;
б) шул пар аккошның туган җире, кайтып килү урыны;
в) алар кышлаган урын;
г) уйдан чыккан урын.
Җавап: б.
10. Рассказчы аккошларга карата нинди хис күрсәтә?
а) курку;
б) соклану һәм мөхиббәт;
в) бәйләнешсезлек;
г) ачу.
Җавап: б.
Вариант 2
1. Текстта нинди сөйләм төре өстенлек итә?
а) рассказлау;
б) сурәтләү һәм уйлану;
в) тәкъдимнәмә;
г) диалог.
Җавап: б.
2. Автор нинди мәсьәләгә игътибар юнәлтә?
а) аккошларның гүзәллегенә;
б) аккошлар тормышын саклау кирәклегенә;
в) язгы ташу вакытына;
г) күлләрнең бозылуына.
Җавап: б.
3. Аккошлар ояларын кайда төзи?
а) агач башларында;
б) кеше җитми торган укыш күлләрдә, камыш арасында;
в) ялларда;
г) тауларда.
Җавап: б.
4. Кеше якынайган саен аккошлар нинди реакция күрсәтәләр?
а) якынайка киләләр;
б) очып китәләр;
в) игътибар итмиләр;
г) каршылык күрсәтәләр.
Җавап: б.
5. Судагы аккош хәрәкәте нинди образ тудыра?
а) куркыныч һәм шау-шулы;
б) җиңел, тавышсыз, матур перламутр төсен калдырып;
в) начар һәм тәртипсез;
г) тыныч һәм йокылы.
Җавап: б.
6. Ни өчен аккошларга каршы тормаска кирәк?
а) алар көчле;
б) аларга тынычлык кирәк, бозык булса — кайтып кермәсләр;
в) алар суны бозалар;
г) закон буенча ярамый.
Җавап: б.
7. Аккошлар туган җиргә кайткач бер‑берсенә ничек хәбәр салалар?
а) канатларын биеккә күтәрәләр;
б) томшыкларын бер‑бер арткына терәп, авазлар чыгаралар;
в) җырлыйлар;
г) тын калалар.
Җавап: б.
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккошлар — … кошлар».
а) вакытлы;
б) зур һәм көчле;
в) кечкенә;
г) ялкау.
Җавап: б.
9. «Аккошның туган төбәге» дигән сүз нәрсәне аңлата?
а) ул аккош туган һәм кайтып килә торган җирне;
б) теләсә кайсы күлне;
в) кышлау урынын;
г) азык табу урынын.
Җавап: а.
10. Текст кайсы хисне тудыра?
а) курку һәм куркыныч;
б) соклану, мөхиббәт, саклау теләге;
в) кайнар ачу;
г) көлке.
Җавап: б.
Вариант 1
1. Текст нинди жанрда язылган?
а) хикәя;
б) публицистик язма;
в) лирик очерк;
г) әкият.
Җавап: ______________
2. Текстның төп фикерен билгеләгез.
а) аккошларның язгы кайтышы;
б) табигатьнең гүзәллеге һәм аккошларны саклау мөһимлеге;
в) күл сурәтләме;
г) кошларның тормыш юлы.
Җавап: ______________
3. Аккошлар ни өчен ояларын «кеше керә алмаслык» урыннарда төзиләр?
а) анда азык күп;
б) кешеләр аларны тынычсызландырмасын өчен;
в) су җылырак;
г) камыш яклары матур.
Җавап: ______________
4. Автор аккошларның суга төшүен ничек сурәтли?
а) шау-шулы һәм тиз;
б) бик тыин һәм матур рәвештә, «тормоз» салып;
в) төпсез төшү;
г) суга төшмиләр, һавада калалар.
Җавап: ______________
5. Аккош борынгыдан бирле нәрсәнең символы булып санала?
а) көч һәм җитезлекнең;
б) матурлык, сафлык, горурлыкның;
в) тынычлык һәм тынычтыкның;
г) озын гомернең.
Җавап: ______________
6. Нинди сәбәпләр аркасында аккошлар безнең якларда аз калган?
а) суык климат аркасында;
б) суның бозылуы аркасында;
в) кешеләрнең тынычсыз эшләре аркасында;
г) ерткыч хайваннар аркасында.
Җавап: ______________
7. Аккошлар арасында хәбәрләшү рәвеше нинди?
а) җырлыйлар;
б) кыйгаклыйлар һәм ысылдыйлар;
в) теләр өчен дә сөйләшмиләр;
г) ычкыралар.
Җавап: ______________
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккош — … кош».
а) тыныч;
б) сак;
в) кыю;
г) тиз.
Җавап:
9. «Аккош күле» дигән әйбер нәрсәне аңлата?
а) теләсә кайсы күл;
б) шул пар аккошның туган җире, кайтып килү урыны;
в) алар кышлаган урын;
г) уйдан чыккан урын.
Җавап: ______________
10. Рассказчы аккошларга карата нинди хис күрсәтә?
а) курку;
б) соклану һәм мөхиббәт;
в) бәйләнешсезлек;
г) ачу.
Җавап: ______________
Вариант 2
1. Текстта нинди сөйләм төре өстенлек итә?
а) рассказлау;
б) сурәтләү һәм уйлану;
в) тәкъдимнәмә;
г) диалог.
Җавап: ______________
2. Автор нинди мәсьәләгә игътибар юнәлтә?
а) аккошларның гүзәллегенә;
б) аккошлар тормышын саклау кирәклегенә;
в) язгы ташу вакытына;
г) күлләрнең бозылуына.
Җавап: ______________
3. Аккошлар ояларын кайда төзи?
а) агач башларында;
б) кеше җитми торган укыш күлләрдә, камыш арасында;
в) ялларда;
г) тауларда.
Җавап: ______________
4. Кеше якынайган саен аккошлар нинди реакция күрсәтәләр?
а) якынайка киләләр;
б) очып китәләр;
в) игътибар итмиләр;
г) каршылык күрсәтәләр.
Җавап: ______________
5. Судагы аккош хәрәкәте нинди образ тудыра?
а) куркыныч һәм шау-шулы;
б) җиңел, тавышсыз, матур перламутр төсен калдырып;
в) начар һәм тәртипсез;
г) тыныч һәм йокылы.
Җавап: ______________
6. Ни өчен аккошларга каршы тормаска кирәк?
а) алар көчле;
б) аларга тынычлык кирәк, бозык булса — кайтып кермәсләр;
в) алар суны бозалар;
г) закон буенча ярамый.
Җавап: ______________
7. Аккошлар туган җиргә кайткач бер‑берсенә ничек хәбәр салалар?
а) канатларын биеккә күтәрәләр;
б) томшыкларын бер‑бер арткына терәп, авазлар чыгаралар;
в) җырлыйлар;
г) тын калалар.
Җавап: ______________
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккошлар — … кошлар».
а) вакытлы;
б) зур һәм көчле;
в) кечкенә;
г) ялкау.
Җавап: ______________
9. «Аккошның туган төбәге» дигән сүз нәрсәне аңлата?
а) ул аккош туган һәм кайтып килә торган җирне;
б) теләсә кайсы күлне;
в) кышлау урынын;
г) азык табу урынын.
Җавап: ______________
10. Текст кайсы хисне тудыра?
а) курку һәм куркыныч;
б) соклану, мөхиббәт, саклау теләге;
в) кайнар ачу;
г) көлке.
Җавап: ______________
Вариант 1
1. Текст нинди жанрда язылган?
а) хикәя;
б) публицистик язма;
в) лирик очерк;
г) әкият.
Җавап: ______________
2. Текстның төп фикерен билгеләгез.
а) аккошларның язгы кайтышы;
б) табигатьнең гүзәллеге һәм аккошларны саклау мөһимлеге;
в) күл сурәтләме;
г) кошларның тормыш юлы.
Җавап: ______________
3. Аккошлар ни өчен ояларын «кеше керә алмаслык» урыннарда төзиләр?
а) анда азык күп;
б) кешеләр аларны тынычсызландырмасын өчен;
в) су җылырак;
г) камыш яклары матур.
Җавап: ______________
4. Автор аккошларның суга төшүен ничек сурәтли?
а) шау-шулы һәм тиз;
б) бик тыин һәм матур рәвештә, «тормоз» салып;
в) төпсез төшү;
г) суга төшмиләр, һавада калалар.
Җавап: ______________
5. Аккош борынгыдан бирле нәрсәнең символы булып санала?
а) көч һәм җитезлекнең;
б) матурлык, сафлык, горурлыкның;
в) тынычлык һәм тынычтыкның;
г) озын гомернең.
Җавап: ______________
6. Нинди сәбәпләр аркасында аккошлар безнең якларда аз калган?
а) суык климат аркасында;
б) суның бозылуы аркасында;
в) кешеләрнең тынычсыз эшләре аркасында;
г) ерткыч хайваннар аркасында.
Җавап: ______________
7. Аккошлар арасында хәбәрләшү рәвеше нинди?
а) җырлыйлар;
б) кыйгаклыйлар һәм ысылдыйлар;
в) теләр өчен дә сөйләшмиләр;
г) ычкыралар.
Җавап: ______________
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккош — … кош».
а) тыныч;
б) сак;
в) кыю;
г) тиз.
Җавап:
9. «Аккош күле» дигән әйбер нәрсәне аңлата?
а) теләсә кайсы күл;
б) шул пар аккошның туган җире, кайтып килү урыны;
в) алар кышлаган урын;
г) уйдан чыккан урын.
Җавап: ______________
10. Рассказчы аккошларга карата нинди хис күрсәтә?
а) курку;
б) соклану һәм мөхиббәт;
в) бәйләнешсезлек;
г) ачу.
Җавап: ______________
Вариант 2
1. Текстта нинди сөйләм төре өстенлек итә?
а) рассказлау;
б) сурәтләү һәм уйлану;
в) тәкъдимнәмә;
г) диалог.
Җавап: ______________
2. Автор нинди мәсьәләгә игътибар юнәлтә?
а) аккошларның гүзәллегенә;
б) аккошлар тормышын саклау кирәклегенә;
в) язгы ташу вакытына;
г) күлләрнең бозылуына.
Җавап: ______________
3. Аккошлар ояларын кайда төзи?
а) агач башларында;
б) кеше җитми торган укыш күлләрдә, камыш арасында;
в) ялларда;
г) тауларда.
Җавап: ______________
4. Кеше якынайган саен аккошлар нинди реакция күрсәтәләр?
а) якынайка киләләр;
б) очып китәләр;
в) игътибар итмиләр;
г) каршылык күрсәтәләр.
Җавап: ______________
5. Судагы аккош хәрәкәте нинди образ тудыра?
а) куркыныч һәм шау-шулы;
б) җиңел, тавышсыз, матур перламутр төсен калдырып;
в) начар һәм тәртипсез;
г) тыныч һәм йокылы.
Җавап: ______________
6. Ни өчен аккошларга каршы тормаска кирәк?
а) алар көчле;
б) аларга тынычлык кирәк, бозык булса — кайтып кермәсләр;
в) алар суны бозалар;
г) закон буенча ярамый.
Җавап: ______________
7. Аккошлар туган җиргә кайткач бер‑берсенә ничек хәбәр салалар?
а) канатларын биеккә күтәрәләр;
б) томшыкларын бер‑бер арткына терәп, авазлар чыгаралар;
в) җырлыйлар;
г) тын калалар.
Җавап: ______________
8. Сүзне тутырыгыз: «Аккошлар — … кошлар».
а) вакытлы;
б) зур һәм көчле;
в) кечкенә;
г) ялкау.
Җавап: ______________
9. «Аккошның туган төбәге» дигән сүз нәрсәне аңлата?
а) ул аккош туган һәм кайтып килә торган җирне;
б) теләсә кайсы күлне;
в) кышлау урынын;
г) азык табу урынын.
Җавап: ______________
10. Текст кайсы хисне тудыра?
а) курку һәм куркыныч;
б) соклану, мөхиббәт, саклау теләге;
в) кайнар ачу;
г) көлке.
Җавап: ______________
.png)
.png)
