МБДОУ «Арылахский детский сад»
Аьа5ас дьарык
«Утуе дьыала»
Онордо иитээччи
Слепцова Л. Г.
2021 г.
Аьа5ас дьарык тиэмэтэ «До5ордуу буолуохха».
Сыала:о5олор социально-коммуникативнай сайдыыларын бигэргэтии.
Задачата:
-учугэй уонна куьа5ан туьунан билиилэрин чинчийии;
- о5олору дорооболоьорго, бырааьайдаьарга, кеме иьин махтанарга уерэтии;
- о5о5ор бэйэ бэйэлэригэр, кыьал5а5а тубэспит киьиэхэ кемелеьеллерун иитии;
- биир формалаах (тегурук, квадрат (туерт муннук)), еннеех (кыьыл, саьархай), улахан – кыра диэн араарга уерэтии;
- о5олор септеехтук санаралларын сайыннарыы, тылларын саппааьын улаатыннарыы.
Туттар тэрил, матырыйаал: албын харыйалар, суол, ченечех; колобок оонньуута; о5олор; куобах, бере, эьэ, саьыл; эбээлэрэ (ИКТ); палочка5а иилиллибит пластилинтан шарик; араас еннеех сэбирдэхтэр; 2 корзина (улахан уонна кыра), эриэхэлэр (улахан уонна кыра); геометрическэй фигуралар (тегурук, квадрат), о5уруо, мольберт.
Дьарык хаамыыта:
О5олор группа5а киирэллэр, дорооболоьоллор.
Иитээччи:О5олоор, эьиги остуоруйаны себулуугут дуо? (о5олор эппиэттэрэ).
Мин бугун эьигини остуоруйа дойдутугар ынырыам, ол дойдуга биьиги билэр геройбутугар барыахпыт. Кимин билээри эьиги таабырын таайыахтааххыт.
«Кини теп-тегурук, оьоххо буспут, туннуккэ сойбут. Эьээтиттэн куоппут, эбээтиттэн куоппут…» (колобок).
Иитээччи:(колобок тахсар). О5олоор, колобок текунуйэн испит, текунуйэн испит уонна мунан хаалбыт. Эбээтиттэн куотан ыраах ыраах текунуйэн тиийбит. Этин эрэ о5олоор, тереппуттэрбититтэн ыраах куотан барыахпытын сеп дуо? (суох).
Колобок:О5олоор, мин мунан хааллым ди (ытыыр). Баьаалыста дьиэбэр барар суолбун буларбар кемелеьун.
Иитээччи:О5олоор, Колобок дьиэтигэр эьээлээх эбээтигэр барыан ба5арар. Суолбут ойуур быыьынан барар. Ойуур кыыллара бааллар. Кини со5ото5ун барарын куттанар. Хайыыбытый, хайдах кемелеьебутуй? (колобогу атаарыахха наада).
Биьиги аптаах ойуурга барыахпыт,
Айанна турунуохпут.
Чуумпурун, айдаарыман,
Остуоруйаны куттааман.
Биир, икки, ус – тула эргийин,
Остуоруйа5а киирин.
- Керун эрэ, суолбут бу сытар. Суолбут устун барыаххайын (о5олор иитээччини кытта суол устун хаамаллар).
Иитээччи: Керун эрэ, талан анныгар ким баарый? Уьун кулгаахтах, куттанар, ыстанар да ыстанар? (куобах).
- дорообо, куобах! (дорооболоьоллор).
Куобах:- Дорооболорун. Ханна баран иьэ5ит, колбогу ханна атаардыгыт? (эьээтигэр, эбээтигэр атаара баран иьэбит).
- Куобахчаан, биьигини ыыт эрэ, утуе дьыаланы онор.
Куобах:Ол тугуй, утуе дьыала диэн? (о5олор эппиэттэрэ).
Иитээччи:Утуе дьыала диэн ол аата эн ким эмит ыарахан кэмигэр, ыарахан тугэннэ тубэспит буолла5ына кемелеье5ун. Ким эрэ хомойбут, ыалдьыбыт буолла5ына туох эмит учугэйи оноро5ун. Утуе дьыала барыларыгар уерууну а5алар, санааларын кете5ер.
Куобах:Эээ ейдеетум! Утуе дьыала диэн холобур арай мин, эьээ о5уруотуттан моркуобу уоран табаарыспар биэрдэхпинэ дуо?
Иитэччи:О5олоор, ити аата утуе дьыала дуо? (суох). Куобахчаан, эн эьэккэ5эр баьаалыста диэн аптаах тылы эттэххинэ моркуобу биэриэ5э. онтон ыйтыыта суох ыллаххына, ол аата утуе дьыла буолбатах. О5олоор, куобахха ханнык утуе дьыланы онороругутун кэпсээн эрэ. (сибэккигэ уу кутабыт, оонньуубутун хомуйабыт, бэйэ бэйэбитигэр таннарга кемелеьебут, ийэлэрбитигэр кемелеьебут).
Куобах:Оччо5уна мин билигин эьээбэр баран «баьаалыста» диэн аптаах тылы этиэм, уонна до5отторбор моркуоп кердуем. Мин соторутаа5ыта до5орбун кытта этиспитим.
Иитээччи:До5оргун кытта этиспит буоллаххына, бараннын эйэлэс. Естуйбэккэ бырастыыта кердес. Оччо5уна кунун сырдыа,дьиннээх до5ор буолуон!
Куобах:Улахан баьыыбаларын, мин билигин до5орбор суурдум оччо5о, быраьаайдарын!
- Быраьаай куобах (иитээччи уонна о5олор салгыы бараллар).
Иитээччи:Керун эрэ, биьиэхэ утары ким суурэн иьэрий? (бере).
- Дорообо бере!
Бере: - Дорооболорун, колобогу ханна илдьэн эрэ5ит? (эьээтигэр, эбээтигэр).
- Биьигини баьаалыста ыыт.
Бере: - Эьиги миэхэ кемелестеххутунэ, мин эьигини ыытыам. Мин ийэм бугун тереебут кунэ. Мин киниэхэ аптаах сибэкки бэлэхтээри кынтым. Ол кынан баран сибэкки сэбирдэхтэрэ туьэн хаалбыттар. Хайдах кыннахпына сиэбирдэхтэрэ уунэллэрий?
Иитээччи:Хас биирдии сэбирдэх – аптаах тыл. Хас биирдии сэбирдэххэ аптаах тылы эттэххэ кини санаттан уунэр. Кемелеьебут дуо о5олор? (о5олор биирдии сэбирдэ5и ыланнар аптаах тыллары этэллэр, уонна шарикка кэтэрдэллэр).
- О5олоор, керун эрэ, наьаа кыраьыабай аптаах тыллардаах сибэкки уунэн та5ыста. Бере ийэтэ маннык бэлэххэ наьаа уеруе5э. быраьаай бере, биьиги салгыы бардыбыт!
Иитээччи:О5олоор, бере эмиэ биьиги курдук аптаах тыллары уерэттэ, аны салгыы барыаххайын.
- Истин эрэ, ким эрэ ырдьыгыныырый? Ким дии саныыгыт? (эьэ).(эьэ тахсар).
- Дорообо эьэ.
Эьэ:- Дорооболорун. Ханна баран иьэ5ит? (колобогу эьээлээх эбээтигэр атаарабыт). Биьигини ыыт эрэ, биьиги ыксыыбыт.
Эьэ:Эьиги миэхэ кемелестеххутунэ мин эьигини ыытыам. Мин ойуурга эриэхэ хомуйа сылдьыбытым. Арай биир эриэхэ туллан туьэн, мин суупэр кэлэн тустэ, соьуйаммын корзинабын то5о туьэрэн кээстим. Эриэхэлэрбин ыьан кээстим, теттеру хомуйарбар сэниэм суох, наьаа сылайдым.
Иитээччи:О5олоор, эьэ5э кемелеьебут дуо?
Эьэ:Ол кынан баран о5олоор, эьиги кыра эриэхэлэри кыра корзина5а, улахан эриэхэлэри улахан корзина5а хомуйуохтааххыт.
(о5олор соруда5ы толороллор)
- Маладьыастар о5олор, эриэхэлэри барытын хомуйдугут! Эьэчээннэ кемелестубут, аны салгыы барыахпытын сеп.
Иитээччи:Керун эрэ, саьыл суурэн иьэр.
- Дорообо саьыл! (дорооболоьоллор).
Саьыл:- Дорооболорун. Ханна баран эрэ5ит? (колобогу эьээтигэр, эбээтигэр илдьэбит).
- Биьигини ыыт саьыл, эьээлээх эбээ колобогу куутэллэр.
Саьыл:- Ыыппаппын, хайаан колобога суох хаалыахпыный?
- О5олоор, хайыыбытый? Колобокпутун хайдах быыьыыбытый? Саьылчаан, арай биьиги эйиэхэ кыраьыабай о5уруо биэрдэхпитинэ?
Саьыл:- Сеп чэ, оччо5о о5уруоларым текунук буолуохтаахтар.
Дидактическэй оонньуу «О5уруону онор».
О5олорго араас геометрическэй фигурала бэриллэллэр (тегурук, квадрат, ус муннук). О5о септеех фигураны талан мольбертка сыьыарар. (иитээччи хайдах еннеех, ханнык фигуратын бигэргэтэр).
Саьыл: - Наьаа кыраьыабай о5уруо онордугут ди, улахан баьыыбаларын, чэ ааьын. (о5олор иитээччини кытта салгыы бараллар).
Иитээччи:О5олор, керунэ эрэ, эьээлээх эбээ дьиэлэрэ турар, кэллибит ди биьиги.
- Дьиэ таьыгар ким ытыы олороруй? (эбээ).
Иитээччи:Дорообо эбээ! Туохтан хомойдун?
Эбээ:Колобогум куотан хаалла,
Миигин кытта кэпсэппэтэ,
Дьиэтигэр кэлэрэ буоллар,
Колобогум барахсан!
Иитээччи:Хомойума эбээ, биьиги эн колобоккун буллубут. Кини эйиигиттэн аны хаьан да куотуо суо5а (колобок себулэьэр).
Эбээ: Кинини ханна керустугут?
Иитээччи:О5олоор, колобогу ханна керсубуппутун, ойуурга кими керустубут, кинилэргэ тугунан кемелестубут? (о5оло кэпсииллэр).
Эбээ:Баьыыбаларын о5олор!
- О5олоор, биьиги бугун утуе дьыаланы онордубут, Колобогу дьиэтигэр а5аллыбыт. Онтон биьиги теттеру о5о саадпытыгар барыахпытын наада.
- Биир, икки, ус – эргичийэбит,
О5о саадытыгар теннебут.
Иитээччи:О5олоор, этин эрэ миэхэ, саамай бу биьиги аптаах ойуурга айаммытыттан тугу себулээтигит? (о5олор эппиэттэрэ). Эьиги наьаа маладьыастаргыт, барытынт сепке толкуйдаан, кыыларга кемелеьен, утуе дьыала бе5ену онордугут. Ол иьин мин эьиэхэ аптаах меьеччук бэлэхтиэм (сюрпризный момент)
