Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение
«Сарпинская средняя общеобразовательная школа»
ЭССЕ на тему «ЦаҺан Сар»
Боджаев Дорджи Борисович – 9 класс
Руководитель – Дорджиева Татьяна Герасимовна
ЦаҺан Сар – мана улан залата хальмг улсин ик байрта ѳдр. ЯҺад гихлә, эрүл – менд, цуҺар ѳрк – бүләрн, элгн – садтаҺан, дѳрвн зүсн малтаҺан, киитн үвләс Һарсн байрллҺн. Хаврин түрүн сарин нег шинд ичәндән бәәсн зурмн нѳѳрәсн сергҗ, нүкнәсн Һарад шикрнә. Малан теегт хәрүлҗ йовх хѳѳчнр, үкрчнр зурм үзәд, зүркнь бульглад, байрлна. Мал тѳлән ѳгх: хѳд хурҺлна, үкрмүд туҺлна.
Мини аав, ээҗ хойр Һучн җилдән Хошуд әңгә, Сарпа селәнд хошт кѳдлҗ йовна. Хальмг тохмта үкрмүд,хѳд хәләнә. Ээҗ долан үкр саана. Хаврт үкрмүд туҺлхла, цаҺан зүстә, амтта хот элвг болна. Үснәс ээҗ: тос, ѳрм, ээзгә кенә.
Ода цагт хальмг улсин уул авъясмудыг хадҺлдг улс мана аав – ээҗнр. Маднд эврәннь ачнртан эдн хальмг улсин байрта ѳдрмүдин тускар келнә. Эннь ЦаҺан сар, Зул, Үрс сар.
ЦаҺан Сард эртәснь белдвр кенә. Ээҗ, эк герән ахулна, олн – зүсн боорцган шарад, күңгшүн үнр ҺарҺна.Аав,эцк хойр хѳ алад,цуста дотр Һаза бәәсн зуухд болҺна.
Эк селәнә лавкас тос, шикр – балта, зер – земш хулдҗ авна. ЦаҺан ѳдр ээҗ эрт босад, цәәҺән, махан чанад, зулдан герл ѳгнә, дееҗ бәрнә. ϴрк – бүләрн тѳгрг ширә эргәд сууҺад, хотан эдлнәвидн. Ээҗ, аав хойр йѳрәл келнә:
Орҗах ЦаҺан Сар
ѳлзәтә болтха.
Үсн – тосн элвг болтха,
Кѳк ноҺан шавшҗ урҺтха,
Цуг әмтн менд,амулң бәәтхә.
ЦәәҺән уучкад, тос, боорцг,шикр-балта авад, ээҗ мадниг дахулад, хошуда хойр шар бурхнд мѳргүлнә. Мана селәнәхн цуҺар Зул, ЦаҺан Сарла хойр шар бурхнд мѳргцхәнә,әдс авцхана. «Эн бурхд мана Һазрин сәкүсн» - гиҗ ээҗм келнә.
Эн сәәхн ѳдрлә цугтан нег – негнәннь герт орлцад: цәәҺән, шѳлән уулдад, махан иднә.Нег-негнләҺән харҺхларн,менд сурчкад,келдг: «Үвләс сән,менд Һарвт,» «Һарв-Һарв» гиҗ хәрү ѳгдг. Селәнә школд кѳгшдүд дуудад, сурҺульчнр ду, бииҺән эднд белглнә. Аав, ээҗнр ут дуд дуулна, домбр цокад, биилнә. Бичкдүдиг ѳкәрләд,кѳгшдүд белгән ѳгцхәнә. Эн хаврин байрт би йир дуртав. Сарин эргцд эн байр темдглнә,тегәд ЦаҺан Сар гидг нер авсн болна. Үйәс үйд мана хальмг авъясмуд үлтхә.
ϴнр-ѳсклң теегм,
Ѳдр ирвәс сәәхртхә,
Хальмг хуучн авьясмуд
Оньдин бичә мартгдтха!
