Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение
«Кобяконская средняя общеобразовательная школа МО «Намский улус» РС (Я)
«Рассмотрено» Руководитель МО ГЦ ___________ Сокольникова М.Н. «29» августа 2021 | «Согласовано» Заместитель директора по УМР ___________ Зырянова В.А. «29 » августа 2021 г | Утверждаю: Директор МКОУ КСОШ ____________ Иннокентьев С.И. Приказ № 01-08/58-26 от 29 августа 2021 г |
Рабочая программа
Предмет: культура народов
Республики Саха (Я) 3 класс
На 2021-2022 учебный год
Учебник: Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата
Авторы: Винокурова Е.И., Чехордуна Е.П., Дедюкина Л.Г., Дь., “Бичик” 2018
Учитель: Бочкарева Е.Н, культура народов РС(Я)
БЫҺААРЫЫ СУРУК
Үөрэх биридимиэтин өйдөбүлэ
Федеральнай государственнай үөрэх стандардын (ФГҮӨС) методологическай тирэҕинэн буолбут “Россия гражданинын лиичинэһин
духуобунаска, сиэрдээх майгыга иитии уонна сайыннарыы кэнсиэпсийэтигэр”, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуоттарын култуурата” барыл
бырагырааматыгар олоҕуран оҥоһулунна “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуоттарын култуурата”биридимиэт үлэлиир бырагыраамата ;
2-4 кылаас / (ааптардар:Е.И.Винокурова, А.В.Иванова, Е.П.Чехордуна) Дьокуускай : Бичик, 2013.
Үөрэх былааныгар үөрэх биридимиэтин миэстэтэ
Үөрэх федеральнай базиснай былаана булгуччулаах уонна уруок таһынан үлэ чаастарыттан турар. “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата” биридимиэти үөрэтии 2021-2022 үөрэх сылыгар нэдиэлэҕэ 1 чаас бэриллэр,сылга 34 чаас.
“Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуоттарын култуурата” биридимиэт ааптардара: Е.И.Винокурова, А.В.Иванова, Е.П.Чехордуна ; Дьокуускай :
Бичик, 2018.
Билигин аан дойду биир ситимҥэ киирэригэр сүҥкэн уларыйыылар бара турар кэмнэригэр “Саха Өрөспүүбүлүкэтин
Норуоттарын култуурата” биридимиэт “Россия Федерациятын 2025 сылга диэри государственнай национальнай политикатын стратегията” (РФ Президенин Укааһа, 2012 с. ахсынньы 19 күнэ) олоххо киирэрин биир төһүү механизма буоларын хааччыйар. Россия Федерациятыгар государство үөрэҕирии систиэмэтигэр национальнай политикаҕа маннык соруктары туруорар: үөрэх-иитии үлэтигэр гуманитарнай хайысха суолтатын үрдэтии, Россия норуоттарын үгүс үйэҕэ эйэлээхтик алтыһан олорбут үтүө үгэстэрин, историяҕа мунньуллубут бэлиэ событиелары, наада кэмигэр сомоҕолоһуу уонна бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү холобурдарын үөрэх бырагырааматыгар киллэрии; уопсай орто үөрэхтээһин тэрилтэлэригэр Россия норуоттарын култууратын уонна тылларын харыстыырга, сайыннарарга, Россия бары омуктарын историятыгар уонна култууратыгар, аан дойду норуоттарыгар ылыныллыбыт сыаннастарга ытыктабылы иитэр сыаллаах үөрэтии систиэмэтин тупсарыы; уопсай орто үөрэхтээһин тэрилтэлэрин бырагыраамаларыгар Россия норуоттарын сыаннастарын уонна национальнай үгэстэрин үөрэх-иитии куурустарын быһыытынан киллэрии.
“Россия гражданинын лиичинэһин духуобунаска, сиэрдээх майгыга иитии уонна сайыннарыы кэнсиэпсийэтигэр” Россия гражданинын өйдөбүлүгэр сөп түбэһиини олохсутуу 3 түһүмэҕинэн бэриллэр: 1) ыал иһигэр бэйэ-бэйэҕэ сыһыан уопсастыбаннай сыһыаҥҥа дьайар уонна киһи гражданнскай майгытын-сигилитин төрдө буолар; 2) лиичинэс төрөөбүт дэриэбинэтин, куоратын, оройуонун, регионун үгэһин, сыаннастарын, култуурунай, историческай, социальнай, духуобунай олоҕун ийэ дойду, төрөөбүт дойду, төрөөбүт тыл, ыал, дьиэ кэргэн уо.д.а. ытык өйдөбүллэр нөҥүө өйдөөн ылыныыта; 3) элбэх омуктаах Россия норуотун култууратын уонна сиэр-майгы үгэһин ылыныыта.
3 кылааска “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата” биридимиэт сыала: этнокултуурунай компетенциялары иҥэрии, араас омук алтыһар эйгэтигэр сатаан олоруу уонна ситиһиилээх социализация усулуобуйатын төрүттэрин уурсар.
Биридимиэт соруктара: Бэйэ норуотун духуобунай уонна материальнай ытык өйдөбүллэрин аан дойду култууратын арахсыбат чааһын курдук ылыныыны иҥэрии; Бэйэтин уонна ыаллыы норуоттарын култуураларын туһунан төрүт билиини олохсутуу; Бэйэ норуотун үгэһин, итэҕэлин тутуһууну, Хоту дойду, Саха сирэ, Россия олохтооҕо диэн өйдөбүлү, атын омуктары кытта алтыһарга бэйэ норуотун култууратын сатаан тиэрдии сатабылын сайыннарыы; Атын тыллаах, итэҕэллээх норуоттар култуураларыгар үтүө сыһыаны, өйдөһүүнү уонна бодоруһууну иитии. Ытык өйдөбүллэри үөрэх биридимиэтин ис хоһоонугар киллэрии 3 кылааска “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата” үөрэтии оҕоҕо ытык өйдөбүллэри ( духуобунай сыаннастары) иҥэриигэ улахан суолталаах. Киһи аймах үйэлэртэн үйэлэргэ өрө тутан илдьэ кэлбит ытык өйдөбүллэрэ (духуобунай сыаннастара) төрөөбүт тыл эгэлгэтигэр, култууратыгар сөҥөллөр. Ол курдук үөрэтии ис хоһоонугар култуура сүрүн хайысхаларын сэргэ уруок, үөрэтии матырыйаалын быһыытынан төрөөбүт дойду, ийэ дойду, айылҕа, үлэ, төрүт дьарык, ыал, дьиэ кэргэн, кэрэ эйгэтэ, үтүө санаа, киһи аймах, аан дойду (духуобунай сыаннастар омуктарын култууратын эгэлгэтин курдук ытык өйдөбүллэр) киирэллэр. |
Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ
Тус суолталаах дьайыы:
Ытык өйдөбүллэри билинии:
Саха төрүт үгэстэрин, ытык өйдөбүллэрин ылыныы, олохсутуу;
Үгэс буолбут төрүт култуураны норуот айымньытын түмүгүн уонна айылҕаны кытта бииргэ алтыһан олоруу курдук ылыныы;
Өрөспүүбүлүкэ норуоттарын ураты култуураларыгар убаастабыллаах сыһыаны култууралар алтыһыыларын сайдыытын сүрүн усулуобуйатын уонна утарсыылары быһаарар төрүтүн курдук ылыныы;
Ахсааныттан, олорор сириттэн тутулуга суох хас биирдии норуот култууратын ылыныы;
Элбэх култууралар алтыһар эйгэлэрэ, бодоруһуулара, култууралар диалогтара – лиичинэс бэйэтэ уонна гражданнай уопсастыба социальнай сиэрэ-майгыта сайдар усулуобуйата буоларын ылыныы.
Сатабылы сайыннарыы:
Бэйэ норуотун үгэһин күннээҕи олоххо уонна анал этнокултуурунай тэрээһиннэргэ(ыһыах, сиэр-туом уо.д.а.) тутуһуу;
Бэйэни саха, Саха сирин уонна Россия гражданинын быһыытынан билинии;
Бэйэни Хотугу дойду, Саха сирэ, Россия олохтооҕунан билинии;
Бэйэҕэ, тулалыыр дьоҥҥо-сэргэҕэ, айылҕа эйгэтигэр убаастабылы иитии.
Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ
Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыллар:
-культуроведческай матырыйаалга олоҕуран сыалы-соругу таба туруорунар, бырайыактыыр дьарыгы сатаан былаанныыр;
- сиэри-туому, үгэһи толорууга тахсар алҕаһы көннөрөр;
- культуроведческай билиини, сатабылы,үөрүйэҕи сөпкө сыаналыыр;
- кэлэктиибинэн этнокултуурунай үлэҕэ кыттыһар (норуот бырааһынньыктарыгар уо.д.а.) ;- араас этнокултуура усулуобуйатыгар төрүт үгэһи тутуһар уонна бэйэни сатаан салайынар;
- пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан уо.д.а. бииргэ алтыһыы усулуобуйатыгар учуоттуур;
- тас көрүҥнэринэн, тылларынан, үгэстэринэн, итэҕэллэринэн уратылаһар дьону кытта өйдөһөргө уонна алтыһарга бэлэмнээх буолар;
- бэйэ норуотун култууратын атын омуктары кытта алтыһыыга Саха сирин, Россия таһымыгар сатаан көрдөрөрр.
Үөрэх биридимиэтин ис хоһооно
3 кылааска “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата” биридимиэти үөрэтии маннык ис хоһоонноох буолар: “Айылҕа”, “Төрөөбүт дойдум”, “Дьиэ кэргэн”, “Норуотум дьиэтэ-уота”, “Норуот төрүт дьарыга”, “Уус-уран оҥоһук”, “Таҥас-сап”, “Өбүгэм аһа-үөлэ”, “Оонньуурдар, оонньуулар”, “Норуот ырыата-тойуга”, “Олоҥхо”, “Билиигин бэрэбиэркэлэн”.
“Айылҕа” Үгэс, сиэр-туом. Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут итэҕэллэрин уратыта уонна маарыннаһар өрүттэрэ. Айылҕаҕа билиҥҥи сыһыан, тулалыыр айылҕа туруга. Төрүт омуктар айылҕаҕа сыһыаннара. Айылҕа иччилэрин туһунан өйдөбүл.
“Төрөөбүт дойдум”Саха сирэ – мин төрөөбүт дойдум. Иитиллибит Ийэ дойдуга таптал. Материальнай эйгэ – мал-сал, айылҕа көстүүтэ. Духуобунай эйгэ – кинигэҕэ, искусство айымньыларыгар баар билии уонна информация, дьон ыккардыгар сыһыан уо.д.а. бу култуура эйгэтэ. Култуура – киһи аймах олох-дьаһах, оҥоруу-тутуу, өй-санаа, сиэр-майгы өттүнэн ситиһиитэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – элбэх омук алтыһан олорор сирэ. Норуот өйдөбүлэ, Саха сирин төрүт норуоттара. Саха, эбээн, эбэҥки, дьүкээгир, долган, чукча, төрүт олохтоох нуучча, кинилэр түөлбэлээн олохсуйбут сирдэрэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ олорор араас омук дьоно (украинецтар, буряттар, белорустар уо.д.а.уо.д.а.)
Ийэ дойдуга таптал уонна убаастабыллаах сыһыан. Ытык өйдөбүллэр: төрөөбүт дойдуга таптал, ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу.Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – араас омук култуурата алтыһар дойдута.
Саха сирин духуобунай үгэһэ – сиэри-туому сырдатыы. Култууралар алтыһыылара. Бэйэ норуотун култууратын, олоҕун-дьаһаҕын, духуобунай баайын билэр, өйдүүр. Ылынар, таптыыр. Ону ааһан ис сүрэхтэн төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буолуу.
“Дьиэ кэргэн” Дьиэ кэргэн сыһыана. Мин төрөппүттэрим, дьиэ кэргэҥҥэ ийэ, аҕа оруола. Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитии. Кырдьаҕастары ытыктааһын. Дьиэ кэргэним ытык өйдөбүллэрэ. Дьиэ кэргэн үлэтэ, сынньалаҥа, бырааһынньыга. Бэйэ-бэйэни көрүү-харайыы, өйөһүү, көмөлөсүһүү. Бэйэ төрүччүтүн оҥоруу. Биһиги чугас ыалларбыт, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ.
“Норуотум дьиэтэ-уота” Саха сиригэр олохтоох омуктар үгэс буолбут дьиэлэрэ-уоттара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьиэлэрин-уоттарын аата-суола, оҥоһуулара, тутуулара. Кыһыҥҥы, сайыҥҥы дьиэ-уот уратылара. Дьиэ-уот олоҕун, сирин талыы үгэстэрэ. Дьиэ ис-тас тутула. Дьиэ ис тэрилэ, мала-сала. Оһох, оһох тутула, уот иччитин өйдөбүлэ.
“Норуот төрүт дьарыга”Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьарыктара. Саха сирин норуоттарын сүрүн дьарыктара: түүлээх, балык булда. Таба, сылгы, ынах иитиитэ.
Норуотум үгэс буолбут хаһаайыстыбата. Дьиэ кэргэним хаһаайыстыбата. Дьиэ сүөһүтэ – норуот баайа, үтүө туруга.
“Уус-уран оҥоһук”Норуот уус-уран оҥоһуктара. Норуот ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын көрүҥнэрэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт омуктарын үгэс буолбут уус-уран оҥоһуктара.Таҥас-сап, атах таҥаһын, туттар мал киэргэтиитэ, оһуордарын ааттара, суолталара, аналлара. Биллиилээх норуот маастардара уонна худуоһунньуктара.
“Таҥас-сап”Норуот таҥаһа-саба. Саха сиригэр олорор норуоттар төрүт таҥастара: уратылара уонна маарыннаһар өрүттэрэ. Мин норуотум таҥаһын-сабын көрүҥнэрэ уонна уратылара. Тыһы, тириини имитии, таҥастааһын туһунан өйдөбүл. Түүлээх таҥаһы, атах таҥаһын көрүү-харайыы.
“Өбүгэм аһа-үөлэ”Норуот аһа-үөлэ. Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут астара. Дьыл кэминэн ас арааһа. Өбүгэм аһа. Аһы астааһын технологиятын кытта билсии.
“Оонньуурдар, оонньуулар”Норуот оонньуурдара уонна оонньуулара. Үгэс буолбут норуот оонньуулара, көрүҥнэрэ (остуол оонньуута, хамсаныылаах оонньуулар уо.д.а.). Оонньуурдар көрүҥнэрэ, туохтан оҥоһуллубуттара.
“Норуот ырыата-тойуга”Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын ырыа, тойук култууралара. Норуот ырыата, тылынан уус-уран айымньытын көрүҥнэрэ. Оҕоҕо аналлаах ырыалар. Саха сирин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрэ (оһуохай, һээдьэ, лондол, хэйро, гасигор уо.д.а.). Норуотум ырыата-тойуга, үҥкүүтэ. Норуотум биллиилээх ырыаһыттара, артыыстара, ырыа айааччылара. Норуот музыкатын тэриллэрэ: дүҥүр, хомус, кырыымпа уо.д.а.
“Олоҥхо”Саха героическай эпоһа олоҥхо – саха норуотун ытык өйдөбүллэрин түмэр сүдү айымньы. Аан дойду айыллыыта. Үс дойду. Олоҥхону туруоруу уонна олоҥхону туруоруу уратылара. Норуот дириҥ өйүн, күүстээх санаатын, уус дьэрэкээн тылын-өһүн, киэҥ билиитин чыпчаала – эпос. Олоҥхо уонна Саха сирин норуоттарын эпостара. Эпостарга бухатыыр уонна кыыс уратылара. Олоҥхо араас омук култууратыгар.
Бэйэ дьарыга:
“Саха сирин театрдара”.Театр туһунан өйдөбүл (спектакль, режиссер, репертуар, артыыс уо.д.а.). Театрдар араастара (драматическай, музыкальнай, куукула театра уо.д.а.). Дьокуускай куоракка баар театрдар: П.А.Ойуунускай аатынан Саха драматическай театра; А.С.Пушкин аатынан Нуучча драматическай театра; Д.К.Сивцев- Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет государственнай театра; Эдэр көрөөччү театра. Саха сирин улуустарын, куораттарын, бөһүөлэктэрин театрдара. Бэйэ олорор сирин олохтоох кулууба.
“Өрөспүүбүлүкэ музейдара”.Музей – норуот муудараһын кыладабыайа. Музей арааһа: ойуулуур-дьүһүннүүр, историческай, этнографическай уо.д.а. Өрөспүүбүлүкэ государственнай музейдара: Национальнай-художественнай музей; Ем. Ярославскай аатынан Саха сиринээҕи хоту норуоттар историяларын уонна култуураларын государственнай музейа; П.А. Ойуунускай аатынан государственнай литературнай музей. Өрөспүүбүлүкэ уонна улуус музейдара: мамонт музейа, хомус музейа. Сунтаар улууһун Б.Андреев аатынан Элгээйитээҕи айылҕа музейа, Таатта улууһун Чөркөөхтөөҕү историческай-этнографическай музейа уо.д.а. Саха биллиилээх худуоһунньуктара.
“Бибилэтиэкэ – билии-көрүү уйата”.Бибилэтиэкэ – грек тыла. Бибилэтиэкэҕэ сылдьыы быраабылата. Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо бибилэтиэкэтэ.Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай Бибилэтиэкэтэ.Олохтоох бибилэтиэкэ.
Бырайыактыыр үлэ. Ыһыах – саха норуотун бырааһынньыга.
Үөрэх былааныгар көрүллэр чааһа
№ | Түһүмэхтэр | чааһа |
1 | Айылҕа | 3 |
2 | Төрөөбүт дойдум | 4 |
3 | Дьиэ кэргэн | 3 |
4 | Норуотум дьиэтэ-уота | 2 |
5 | Норуот төрүт дьарыга | 3 |
6 | Уус-уран оҥоһук | 3 |
7 | Таҥас-сап | 3 |
8 | Өбүгэм аһа-үөлэ | 3 |
9 | Оонньуурдар, оонньуулар | 2 |
10 | Норуот ырыата-тойуга | 3 |
11 | Олоҥхо | 2 |
12 | Түмүк | 3 |
Барыта | 34 |
Муниципальное казенное образовательное учреждение
«Кобяконская средняя общеобразовательная школа МО «Намский улус» РС(Я)»
Согласовано
заместитель директора по УМР
_______________ Зырянова В.А.
«29» августа 2021 года
КАЛЕНДАРНО-ТЕМАТИЧЕСКОЕ
ПЛАНИРОВАНИЕ
по национальной культуре народов Республики Саха (Я)
на 2021-2022 учебный год
Класс _3__
Учебник: СахаӨрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата
Учитель: Бочкарева Евдокия Николаевна
Количество часов в неделю: 1 час
Планирование составлено на основе рабочей программы, утвержденной приказом№ 01-08/58-26 от 29.08.2021 г.
Күнүнэн-дьылынан аттарыллыбыт үөрэх былаана. (34 чаас)
№ | Уруок тиэмэтэ | Күнэ, ыйа | Үөрэтии сүрүн ис хоһооно | Уруок тэрилэ | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Дьиэ үлэтэ | Бэлиэ тээһин | |||||||||||||
барыла | дьиҥэ | |||||||||||||||||||
Айылҕа-3 чаас | ||||||||||||||||||||
1 | Сахам сирин кэрэ айылҕата | 08.09 | Сахам сирин кэрэ айылҕата. Айылҕа ытык кэрэ сирдэрэ. Айылҕаҕа харыстабыл. Айылҕабыт уратыта. Айылҕа ытык кэрэ сирдэрэ. Саха сирин ытык кэрэ сирдэрэ, маннык сирдэргэ сылдьыы сиэрэ-туома. Сири-уоту аһатыы сиэрэ-туома, көрүү-харайыы, оҥоруу-тупсарыы. Айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһыы. Киһилээх хайата.Саха сиригэр аата ааттаммат улахан энергиялаах сирдэр баалларын билэр. Ытык сирдэргэ сылдьыы үөрүйэҕэ. | Слайд | Эбии матырыйаалы туһаныы. Бибилэтиэкэттэн эбии кинигэ, сурунаал, хаһыат матырыйаалларын булан ааҕар. Быһаарыы. Дьыл кэмин сылыктыыр, быһаарар. Ырытыы. Саха сирин Ытык кэрэ сирдэрин, ианнык сирдэргэ сылдьыы сиэрин-туомун билсиһэн ырытар. Сааһылаан ситимнээһин. Айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһан, күҥҥэ, уокка сүгүрүйүүнү сааһылаан ситимнээһин. Чинчийэр. Олорор сирин уратытын чинчийэр иһитиннэрии оҥорор. | 7с.ааҕыы | ||||||||||||||
2 | Айылҕа ытык кэрэ сирдэрэ | 15.09 | Ырыа. В.Ноев Владимир Семенович Карамзин. Өлүөнэ очуостара. | Уруһуй “Ытык кэрэ сир” | ||||||||||||||||
3 | Киһилээх хайата | 22.09 | Слайд | 17 с. “Эдьиий Дора сүбэтэ” ааҕыы | ||||||||||||||||
Төрөөбүт дойдум – 4 чаас | ||||||||||||||||||||
4 | Мин дойдум –Саха сирэ | 29.09 | Төрөөбүт сиргэ-буорга таптал. Иитиллибит Ийэ дойду иһирэхтээх. Мин Өрөспүүбүлүкэм (куораттар). Ытык өйдөбүллэр: Төрөөбүт дойдуга таптал, ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – элбэх омук алтыһан олорор сирэ. Таптыыбын төрөөбүт дойдубун. Ийэ дойдуга таптал. Материальнай эйгэ – мал-сал, айылҕа көстүүтэ. Духуобунай эйгэ – кинигэҕэ, искусство айымньыларыгар баар билии уонна информация, дьон ыккардыгар сыһыан уо.д.а. бу култуура эйгэтэ. Култуура – киһи аймах олох-дьаһах, оҥоруу-тутуу, өй-санаа, сиэр-майгы өттүнэн ситиһиитэ (4 чаас). Үгэс: Төрөөбүт сири-уоту харыстааһын. Хартыынанан үлэ: Афанасий Петрович Мунхалов. Аан дойдуну истэллэр (“Мин хоту дойдум” серияттан). Афанасий Петрович Мунхалов. Аан дойдуну истэллэр (“Мин хоту дойдум” серияттан). Бэйэ дьарыга. Бибилэтиэкэ – Билии-көрүү уйата. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай бибилэтиэкэтэ. Олохтоох бибилэтиэкэ. | Өҥнөөх харандаас тар, слайда | Быһаарыы.Төрөөбүт дойду, ийэ дойду өйдөбүллэрин туһунан матырыйаалы араас кинигэттэн, сурунаалтан ааҕан булар. Тэҥнээһин. Материальнай эйгэ уонна духуобунай эйгэ суолталарын өйдөөн тэҥнээн көрөр. Араарар. Үтүө уонна мөкү култуураны араарар. Толкуйдааһын. Норуот олоҕор-дьаһаҕар сиэр-туом өйдөбүлүн толкуйдаан ырытар. Кэпсээһин. Бибилэтиэкэ туһунан эбии матырыйаалы туһанан кэпсиир. Практическай үлэ. Үөрэппит матырыйаалларыгар олоҕуран Саха Өрөспүүбүлүкэтин араас омуктарын материальнай уонна духуобунай култуураларын тэҥнээн көрөн таблица оҥорор | “Мин төрөөбүт дойдум” кэпс.бэлэм. | ||||||||||||||
5 | Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – элбэх омук алтыһан олорор сирэ | 06.09 | слайд | 27 с.ааҕыы | ||||||||||||||||
6 | Таптыыбын төрөөбүт дойдубун | 13.10 | Сэксэй “Эйгэ” кэпс.бэлэмн. | |||||||||||||||||
7 | Бибилитиэкэ | 20.10 | Кинигэлэр, хартыына | 1 кинигэни ааҕан кэлии, кэпс. бэлэмн. | ||||||||||||||||
Дьиэ кэргэн – 3 чаас | ||||||||||||||||||||
8 | Ыал – олох төрдө | 10.11 | Ыал – олох төрдө. Киһи. Киһи үс кута. Ыал туруга – омук туругун быһаарар сүдү күүс. Биһиги ыал тутуһар үгэспит, сиэрбит. Биһиги дьиэ кэргэн төрүччүтэ. Төрүт удьуордар силистэрэ.Удьуордар силистэрин оҥоруу. Алгыс: уоллаах кыыска. Үгэс: ийэ кут, салгын кут, буор кут. | Слайд | Билэр.Төрүүччү тылын билэр. Төрдүгэр баар дьон олоҕун билэр. Тутуһар.Остуолга олоруу сиэрин-туомун тутуһар. | 42 с.хоһоону ааҕыы | ||||||||||||||
9 | Биһиги дьиэ кэргэн төрүччүтэ. | 17.11 | Ыалдьыт | “Ыал үгэһэ” кэпс.бэлэм. | ||||||||||||||||
10 | Мин урууларым | 24.11 | Харандаас тар, альбом | Аал Луук Мас оҥоруу | ||||||||||||||||
Норуотум дьиэтэ-уота-2 чаас | ||||||||||||||||||||
11 | Өбүгэм дьиэтин ис тутула | 01.12 | Балаҕан – өбүгэм дьиэтэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьиэлэрин-уоттарын аата-суола, оҥоһуулара, тутуулара. Кыһыҥҥы, сайыҥҥы дьиэ-уот уратылара. Дьиэ ис-тас тутула. Дьиэ ис тэрилэ, мала-сала. Оһох тутула, уот иччитин өйдөбүлэ. (2 чаас). Алгыс: Аал уокка. Үгэс: ураһа арааһа, дьиэ тутуллуохтаах сирин талыы. Сиэр-туом: хаһаайыстыба туомнара – дьиэ туомнара. Хартыынанан үлэ: Иван Васильевич Попов. Саха ураһатын ис көстүүтэ. | Шишигин С.С, Хомус. Иван Васильевич Попов. Саха ураһатын ис көстүүтэ. | Тэҥнээһин. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьиэлэрин-уоттарын аатын, оҥоһууларын, тутууларын арааһын тэҥнээн көрөр. Ураһа тутула. Балаҕан тутула. Саха балаҕаныгар сылдьыы. Көрсүһүү. Балаҕаҥҥа үөскээбит кырдьаҕастары кытта көрсүһэр. | Уруһуй “Мин дьиэ кэргэним” | ||||||||||||||
12 | Балаҕан –өбүгэм дьиэтэ | 08.12 | слайд | Балаҕан малын испииһэктээ | ||||||||||||||||
Норуот төрүт дьарыга-3 чаас | ||||||||||||||||||||
13 | Сүөһү иитиитэ (оттооһун) | 15.12 | Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьарыктара.Үгэс буолбут дьарыкпыт – сүөһү иитии туһата. .Дьиэ сүөһүтэ – норуот баайа, үтүө туруга. Оттооһун. Сылгы уонна таба иитиитэ Алгыс: окко киирии, сылгыга алгыс, идэһэ алгыһа. Үгэс: Күүлэй, окко киирии. Сиэр-туом: от охсуутун саҕалааһын, тиэргэн. Олоҥхо үөрэҕэ: Күн Дьөһөгөй. Хартыынанан үлэ: Иннокентий Корякин. Оттооһун. Афанасий Николаевич Осипов. Сылгыһыттар. Эдэр табаһыт. 2006. | слайд | Билсэр.Өбүгэ төрүт дьарыгын билсэр. Тэҥниир. Сүөһүнү, сылгыны, табаны көрүү-харайыы уратытын тэҥниир. Бөлөхтөөһүн. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үгэс буолбут дьарыктарын бөлөхтөөһүн. Былааннааһын. Бэйэ норуотун үгэс буолбут дьарыктарын туһунан кэпсииргэ былааннанар. Кэпсээһин. үгэс буолбут дьарыктарын туһунан кэпсээһин Практическай үлэ. От үлэтин ис хоһоонун сиэрин-туомун чинчийэр Дьиэ сүөһүтэ – норуот баайа диэн түмүк оҥорор.. | Тылдьыт.үлэ: ходуһа, омурҕан | ||||||||||||||
14 | Сылгы иитиитэ | 22.12 | Сылгы һыты көрсүһүү | 68 с.ааҕыы | ||||||||||||||||
15 | Таба иитиитэ. | 12.01 | Слайд | Тэттик кэпсээн “Мин сөбүлүүр кыылым” | ||||||||||||||||
Уус-уран оҥоһук-3 чаас | ||||||||||||||||||||
16 | Оһуор-ойуу суолтата. Харысхал оһуордар. | 19.01 | Уус тарбах бэл маһы күллэрэр. Оһуор-ойуу суолтата. Сатабыл. Норуот уус-уран оҥоһуктара. Норуот ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын көрүҥнэрэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт омуктарын үгэс буолбут уус-уран оҥоһуктара. Норуот уус-уран оҥоһуктара. Биллиилээх норуот маастардара уонна худуоһунньуктара. Үгэс: иис үгэһэ, уһаныы үгэһэ. Олоҥхо үөрэҕэ: Улуу суорун. Хартыынанан үлэ: Владимир Семенович Карамзин. Саха оһуора. Мария Лукина. Сахалыы Натюрморт. Бэйэ дьарыга:Музей. Музей – норуот баайа. | слайд | Эбии матырыйаалы туһаныы.Интернет-ресурсаларыттан, эбии литератураттан Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут уус-уран оҥоһуктарын туһунан матырыйаал хомуйар уонна уруокка туттар. Ойуулаах оҥоһук быыстапкатыгар сылдьар. Өстүөкүлэҕэ оһуор түһэрэр. Билсэр. Норуот маастардарын уонна кинилэр үлэлэрин кытта билсэр. Ырытыы. Оһуор арааһын ырытар, чинчийэр. Таҥас-сап, атах таҥаһын, туттар мал киэргэтиитин, оһуордарын ааттарын, суолталарын, аналларын туһунан ырытар. Эбии матырыйаалы туһаныы. Интернет-ресурсалары туһанан өрөспүүбүлүкэ музейдарын туһунан матырыйаалы хомуйар. | Уруһуй “Оһуор” | ||||||||||||||
17 | Норуоттар уус-уран оҥоһуктара. | 26.01 | слайд | 93с.ааҕыы | ||||||||||||||||
18 | Түмэл мала-сала | 02.02 | слайд | 96с.ааҕыы | ||||||||||||||||
Таҥас –сап -2 чаас | ||||||||||||||||||||
19 | Норуотум таҥнар таҥаһа. Тириини таҥастааһын. | 09.02 | Норуотум таҥнар таҥаһа. Таҥаһы-сабы ойуулуурга аналлаах оһуордар. Тыһы, тириини имитии, таҥастааһын туһунан өйдөбүл. Үгэс: тириини таҥастааһын. Таҥас киэргэлэ-симэҕэ. Норуотун киэргэлин-симэҕин билии, таҥаһы киэргэтии, тоҕо киэргэтэллэрин билии. Сиэр-туом: таҥныы. Хартыынанан үлэ: Валериан Романович Васильев. Маастардар. Биллибэт маастар. Кычым. Биллибэт маастар. Чаппараах. Бэйэ дьарыга:Музей. Өрөспүүбүлүкэ государственнай музейдара: Национальнай-художественнай музей; Ем. Ярославскай аатынан Саха сиринээҕи хоту норуоттар историяларын уонна култуураларын государственнай музейа; П.А. Ойуунускай аатынан государственнай литературнай музей. | слайд | Билэр.Кыһыҥҥы уонна сайыҥҥы таҥас суолтатын билэр. Эбии матырыйаалы туһаныы. Кинигэ,Интернет-ресурс матырыйаалларын булар, киэҥник туһанар. Кэпсэтии. Таҥаска киэргэл-симэх, оһуор туһунан быһааран кэпсиир. Практическай үлэ. Тыһы, тириини имитии, таҥастааһын Кэпсээһин. Талан ылан биир музей туһунан эбии матырыйаалы туһанан кэпсиир. | Тылдь.үлэ: малаахай тыл суолтатын билэн кэлии | ||||||||||||||
20 | Таҥас киэргэлэ-симэҕэ. Тыһы, тириини имитии | 16.02 | Киэргэл-симэх | 103с.ааҕыы | ||||||||||||||||
Өбүгэм аһа-үөлэ-2 чаас | ||||||||||||||||||||
21 | Балык ас. Эт ас | 02.03 | Балык ас. Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут астара, ас астааһын, доруобуйа.Балыктан ханнык аһы астыылларын билии. Омуктар астарын-үөллэрин уратыта. Ас арааһа: эт (ынах, сылгы, таба), балык, үүнээйи ас. Аһы астааһын технологиятын кытта билсиһии. Бэйэ норуотун төрүт аһын астааһын (3 чаас). Үгэс:аһылык үгэһэ, түөрэх быраҕыы. | Балык астар, слайд | Араарыы уонна бөлөхтөөһүн. Аһы эт (ынах, сылгы, таба), балык, үүнээйи диэн араарар, сөпкө ааттаан бөлөхтүүр. Билсиһии. Аһы астааһын технологиятын кытта билсиһии. Оҥорон көрдөрүү. Бэйэ норуотун төрүт аһын астаан көрдөрүү. Билэр. Доруобуйаҕа туһалаах аһы арааран билэр. Астыыр. Судургу аһы астыыр. | Балык киһи доруобуйатыгар туһата | ||||||||||||||
22 | Үүнээйи ас | 09.02 | Слайд, кинигэ лэр | Киһи доруобуйатыгар туһалаах үүнээйи | ||||||||||||||||
Оонньуурдар, оонньуулар-2 чаас | ||||||||||||||||||||
23 | Өбүгэ оонньуулара | 16.03 | Өбүгэ оонньуулара. Норуот үгэс буолбут оонньуулара, көрүҥнэрэ, ааттара(өй уонна таайсыылаах, күргүөмнээх уонна тэрээһиннээх, хамсаныылаах оонньуулар уо.д.а.). Остуол оонньуута. Остуол оонньуутун туһата, киһи бэйэтэ оҥоруон сөп. Мин сөбүлүүр оонньуум. Алгыс:бухатыырга алгыс. Үгэс:Төрүт хамсаныылар (кэдэйэн түһүү, сүүһү тобукка тиэрдии, чиккэччи тэбии). Олоҥхо үөрэҕэ: киһи тэрчитэ. Хартыынанан үлэ: Элляй Семенович Сивцев. Оҕунан ытыы. | Слайд | Эбии матырыйаалы туһаныы. Кинигэ,Интернет-ресурс матырыйаалларын булар, киэҥник туһанар. Билэр. Илии, атах оонньууларын билэр. Бөлөхтөөһүн. Хотугу олохтоох норуот оонньууларын, остуол оонньууларын бөлөхтүүр. Талыы. Норуот оонньууларын талан үөрэтэр. | 127с.ааҕыы | ||||||||||||||
24 | Остуол оонньуута | 06.04 | Слайд, остуол оонньуу лара: хаамыска, хабылык, тыксаан | 130 с.ааҕыы | ||||||||||||||||
Норуот ырыата-тойуга-3 чаас | ||||||||||||||||||||
25 | Норуот үҥкүүтэ | 13.04 | Норуот үҥкүүтэ. Саха сирин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрэ ( Оһуохай, һээдьэ, лондол, хэйро, гасигор уо.д.а.). Норуоттар үгэстэрэ. (3чаас) Үгэс: оһуохай хаамыыта. Хартыынанан үлэ: Владимир Семенович Карамзин. Оһуохай. Михаил Михайлович Носов. Саха былыргы үҥкүүтэ. Бэйэ дьарыга. Театр. Театр – норуот искусствотын көрүҥэ. | Владимир Семенович Карамзин. Оһуохай. Михаил Михайло вич Носов. Саха былыргы үҥкүүтэ. | Бөлөхтөөһүн.Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрэ диэн бөлөхтүүр. Тэҥнээһин. Саха сирин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрин уратыларын, маарыннаһар өрүттэрин тэҥниир. Толоруу. Саха сирин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрин толоро үөрэнэр. Эбии матырыйаалы туһаныы. Интернет-ресурсалары, эбии литератураны туһанан куорат театрдарын туһунан матырыйаалы хомуйар. | 135с.ааҕыы | ||||||||||||||
26 | Ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэр | 20.04 | Слайд, | Хартыынан үлэ “Оһуокай” кэпс.бэлэмн | ||||||||||||||||
27 | Норуот ырыата –тойуга- театрга | 27.04 | Слайд | 141с.ааҕыы | ||||||||||||||||
Олоҥхо-улуу айымньы- 3 чаас | ||||||||||||||||||||
28 | Театр –норуот искусствотын көрүҥэ.Олоҥхо ытык өйдөбүллэрэ | 04.05 | Саха норуотун тылын ууһун сүмэтэ – олоҥхо.Олоҥхо ытык өйдөбүллэрэ.Олоҥхо тыла. Алгыс. Отуор. Олоҥхону туруоруу уонна олоҥхону толоруу уратылара. (2чаас). Алгыс: Аал-уот иччитигэр, айанньыкка. Үгэс: Айыыны тутуһуу, үлэ үгэһэ, олоҥхону истии. Сиэр-туом: алгыһы иҥэринии. Хартыынанан үлэ: Владимир Семенович Карамзин. Ньургун ырыата. Иннокентий Юрьевич Пестряков. Алгысчыт. Иван Иванович Попов. Хотун ийэ. (Е.П.Чехордуна “Олоҥхо тыла-өһө”кинигэтиттэн). Бэйэ дьарыга:Дьокуускай куоракка баар театрдар: Үүнэр көлүөнэ театра, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан култуура киинэ. | Владимир Семенович Карамзин. Ньургун ырыата. | Билсиһии. Олоҥхо үс дойдутугар кимнээх олороллорун билсэр. Истии. Олоҥхону истэ үөрэнэр. Иһитиннэрии. Бөлөҕүнэн талбыт театрдарын туһунан иһитиннэрии оҥороллор. Практическай үлэ. Театрдары бу көрүҥнэринэн тэҥнээн көрөн ( ар хитектурата, репертуара, артыыстара) таблица оҥорор | Уруһуй “Олоҥхо” | ||||||||||||||
29 | Олоҥхо тыла. Алгыс. Олоҥхону толоруу уонна туруоруу. | 11.05 | Олоҥхо | 154с ааҕыы | ||||||||||||||||
30 | Бырайыактыыр үлэ. Айылҕа. | 18.05 | Кинигэ, слайд. “Айылҕа”, “Ыһыах” тиэмэҕэ бырайыак тыыр үлэ оҥоһуллар. Талан оҥоруу. | 156с ааҕыы Табл.ситэр 163 с. | ||||||||||||||||
31 | Хатылааһын. Түмүктүүр уруок | 25.05 | слайд | Ааҕыы | ||||||||||||||||
32 | Резервный урок | |||||||||||||||||||
33 | Резервный урок | |||||||||||||||||||
34 | Резервный урок | |||||||||||||||||||
