КТП по осетинскому 2 класса

Мадæлон æвзаджы программæ 2 къласæн

Æмбарынгæнæн фыстæг

Тематикон пълан арæзт у «Ирон æвзаг æмæ литературæйы программæ 1-4 кълæстæн»- ы домæнтæм гæсгæ. 2 къласы ирон æвзаг ахуыр кæнынæн лæвæрд цæуы 68 сахаты.

Дыккæгæм къласы кусæн программæ арæзт æрцыд ног иумæйаг паддзахадон ахуырады домæнтæм гæсгæ. Ивд æрцыдысты темæтæм гæсгæ цы сахатты бæрц лæвæрд æрцыд уыдон(къуыри – 2 сах. æдæппæт – 68 сах.) æмæ уыдонмæ гæсгæ конд æрцыд къалендарон-тематикон пълан.

Бындур æвæрд цæуы скъоладзауты алывæрсыг рæзтæн сæ зонындзинæдтæн; хибарæй хъуыды кæныныл ахуыр кæнынæн; ныхасы æмæ хи дарыны культурæйæн; раст хъомыладæн.

Мадæлон æвзаджы руаджы скъоладзаутæ базонынц царды æцæгдзинæдтæ, йæ сусæгдзинæдтæ.

Ахуырӕмӕ хъомылады хӕстӕ скъолайы кӕрӕдзиуыл хъуамӕ цӕуойӕнгом баст. Скъола ахуыргӕнинӕгты хъуамӕ ифтонг кӕна сӕ кармӕ гӕсгӕ хъӕугӕ зонындзинӕдтӕй, рӕзын сӕм кӕна адӕймаджы хуыздӕр миниуджытӕ, цӕттӕ сӕ кӕна цардмӕ.

Райдайӕн скъолайы хӕстӕн сӕ ахсджиагдӕр у мадӕлонӕвзагахуыр кӕнын, уымӕнӕмӕ уый у иннӕ предметтӕ ахуыр кӕныны,националон культурӕйы бындур, ӕргом кӕныйӕадӕмымиддуне, истори, йӕ фыдӕлты царды сусӕгдзинӕдтӕ.

«Ирон æвзаг æмæ литературæйы программæ 2 кълæсæн»- ы хæстæ баххæст кæныны

тыххæй пайда конд цæуы чиныг æмæ методикон амындтытæй:

Дзампаты Ларисæ.Ирон æвзаг: 2 къласæн.

Ирон æвзаджы программæйы сæйраг идея у скъоладзауы ахуыры процессы сæйраг архайæг уæвынмæ сразæнгард кæнын.

Ирон æвзаджы программæйы сæйраг хицæндзинад – скъоладзаутæн комплексон æгъдауæй æвзаджы тыххæй зонындзинæдтæ раттын.

Æвзагзонынады программæйы спецификон хицæндзинæдтæ:

мадæлон æвзагыл дзурыны нормативон арæхстдзинад: дзырдты растфыссынад æмæ растдзурынад, хъуыдыйæдты арæзт æмæ фыссынад.

лингвистикон компетенци: æвзаджы иуæгты системон ахуырад, сæ арæзт, зæлынад, фыссынад æмæ ныхас;

ныхасы компетенци: ныхас æмбарын æмæ дзы арæхстджынæй пайда кæнын хъуыдыйæдтæ аразгæйæ;

коммуникативон компетенци: æвзагæй пайда кæныны фæлтæрддзинад ныхасы алыхуызон сферæты рæзын кæнын (царды, ахуырады ӕмӕ а.д.);

культурон компетенци:

Программæ домы, цæмæй ахуырдзаутæ хицæн кæной мыртæ æмæ дамгъæтæ

Программæ домы, цæмæйскъоладзаутæ базонойтекстысæйрагдæрхъуыдырахицæнкæнын, уацмысымидисхиныхæстæйрадзурын, дзырдтынысаниуæгзонын, текстæнйæ аивадон æууæлтæ рахатын; сахуыруойхъуыдыкæнын, рæзасæ аивадон æнкъарынад, цымыдис æмæ разæнгардкæнойчиныгкæсынмæ.

Æвзагзонынады программæйы сæйраг нысан:

гуырынкæнынуарзондзинадмадæлон æвзагмæ, куыд æппæтиронадæмыкультурæйы æвдисæнмæ;

ахуырдзаутæмирон æвзаджыарæзт æмæ функицоналонархайдалысферæты æмæ ситуацитызонындзинæдтæрæзынкæнын;

Æвзагзонынадыпрограммæйысæйрагхæстæ:

ирон æвзагмæ уæлдай ахаст гуырын кæнын, куыд ирон культурæйы аивдæр фæзынд;

разæнгард кæнын дзургæ æмæ фысгæ ныхасы культурæйы бындурон ахуырмæ,

раттын зонындзинæдтæ ирон æвзаджы нысанты системæй йæ арæз æмæ йæ функцитæ

зонындзинæдтæй практикон æгъдауæй пайда кæнын литаретурон æвзагыл дзургæ æмæ фысгæ ныхасы

Райдайӕн кълӕсты мадӕлон ӕвзаг ахуыр кӕныны программӕ арӕзт у кӕрӕдзиуыл баст ӕртӕ хайӕ:

Кӕсын-фыссын ахуыр кӕнын, фӕсурокты кӕсын ӕмӕ ныхасы рӕзт.

Литературон кӕсынад (къласы ӕмӕ фӕсурокты) ӕмӕ ныхасы рӕзт.

Фонетикӕ, лексикӕ, грамматикӕ, растфыссынад ӕмӕ ныхасы рӕзт.

Фонетикӕ, лексикӕ, грамматикӕ, растфыссынадныхасы рӕзт

Райдайӕн скъолайы ирон ӕвзаг ахуыр кӕныны хӕс у скъоладзаутӕн сӕ ныхасы ӕмӕ фыссыны арӕхстдзинад, сӕ хъуыдыкӕнынад, сӕ удыхъӕды миниуджытӕ рӕзын кӕнын.

Кӕстӕр кълӕсты скъоладзаутӕ сӕ мадӕлон ӕвзаг хъуамӕ базоной алывӕрсыгӕй: ӕвзагӕн йӕ дзырдуат, фразеологи, дзырдбӕстытӕ; мыртӕ ӕмӕ дамгъӕты ахастдзинӕдтӕ; дзырдты лексикон-грамматикон къордтӕ; дзырдарӕзт; раст дзурын ӕмӕ раст фыссыны литературон нормӕтӕ; йӕ синтаксисон арӕзт.

Скъоладзаутӕ хъуамӕ базоной бындурон грамматикон ӕмбарынӕдтӕ, раст фыссыны ӕгъдӕуттӕ.

Тынг ахсджиаг у скъоладзауты хибарӕй кусыныл фӕцалх кӕнын. Уроктӕ проблемон хуызы аразын ахъаз уыдзӕн ахуырдзауты хъуыдыкӕнынад хуыздӕр рӕзын кӕнынӕн.

Темӕ ахуыргӕнгӕйӕ ӕнӕмӕнг хынцын хъӕуы, скъоладзаутӕ уыцы ӕрмӕгимӕ баст фӕрстытӕй раздӕр цы зонындзинӕдтӕ райстой, уыдон. Ӕрмӕг ахуыр кӕнын хъӕуы ӕнцондӕрӕй зындӕрмӕ рахизгӕйӕ.

Фыццаг раттын хъӕуы бӕлвырд хӕслӕвӕрдтӕ проблемон хуызы, сӕ сӕххӕст кӕныны фӕстӕ ахуыргӕнинӕгтӕ хъуамӕ скӕной, бӕлвырд раиртӕстытӕм сӕ чи ӕркӕндзӕн, ахӕм хатдзӕгтӕ.

Дарддӕр лӕвӕрд цӕуынц алыхуызон фӕлтӕрӕнтӕ ног зонындзинӕдтӕ ныффидар кӕнынӕн.

Ахуыргӕнӕг йӕ хъус хъуамӕ дара, скъоладзаутӕ ног ӕмбарынадӕй кӕнӕ раиртӕстӕй куыд пайда кӕнынц, уымӕ.

Райдайӕн кълӕсты ирон ӕвзаджы программӕйы сӕйраг хӕйттӕ сты: "Мыртӕ ӕмӕ дамгъӕтӕ", "Дзырд", "Хъуыдыйад", "Кӕрӕдзиуыл баст ныхас", "Сыгъдӕгфыссынад".

Мыртӕ ӕмӕ дамгъӕтӕ. Мыртӕ ӕмӕ дамгъӕты тыххӕй сӕйраг зонындзинӕдтӕ скъоладзаутӕ райсынц фыццаг къласы. Фыссыны ӕгъдӕуттӕ ахуыргӕнгӕйӕ, ӕвзаджы урокты сабитӕ ахуыр кӕнынц ныхасы мыртӕ хъусын ӕмӕ дзурыныл, кӕрӕдзийӕ сӕ хицӕн кӕныныл. Базонынц хъӕлӕсон ӕмӕ ӕмхъӕлӕсон мыртӕ, сӕ хицӕндзинӕдтӕ, зылангон ӕмӕ ӕзылангон ӕмхъӕ-кгсонтӕ.

Дамгъӕтӕ ахуыр кӕныны рӕстӕг, ӕрмӕг фидар кӕнгӕйӕ дӕр ӕмӕ фӕлхат кӕнгӕйӕ дӕр, стыр ахадындзинад ис дзырды мырон-дамгъон анализӕн, скъоладзауты хъусын ахуыр кӕны-иӕн, раст фыссыныл сӕ фӕлтӕрынӕн.

Ацы куысты хуызтӕ кӕнын хъӕуы ӕрмӕст 1-аг къласы нӕ, фӕлӕ суанг 4-ӕм къласы онг дӕр. Скъоладзаутӕ хъуамӕ бамбарой, дзырдтӕ мыртӕй арӕзт кӕй сты, мыртӕ дзургӕ ӕмӕ хъусгӕ кӕй кӕнӕм, фысгӕйӕ мыртӕ дамгъӕтӕй нысангонд кӕй цӕуынц. Ӕнӕмӕнг архайын хъӕуы, цӕмӕй скъоладзаутӕ бамбарой, дзырды иу мыр ӕндӕрӕй ивгӕйӕ, йӕ нысаниуӕг дӕр ивдкӕй ӕрцӕуы, уый: бон — бын, уад - уӕд, зарӕг - барӕг, ком — кӕм. Ӕмхъӕлӕсон у хъӕлӕсон у-йӕ иртасын; мыртӕ гь, къ, хъ фысгӕйӕ раст бӕрӕг кӕнын, ома сӕ г,к,х-йӕ иртасын.

Фыццаг ӕмӕ дыккаг кълӕсты ӕвӕрд ӕрцӕуы бындур мыртæӕмӕ дамгъӕтӕ раст дзурыны ӕмӕ фыссыны куыстӕн. Дарддӕр иннӕ кълӕсты ацы куыст хъӕуы фӕбӕстондӕр ӕмӕ фӕуӕрӕхдӕр кӕнын, вазыгджындӕр ӕрмӕгӕй пайдагӕнгӕйӕ.

Дзырд.Райдайӕн кълӕсты ӕвзаджы урокты дзырд ӕвзӕрст цӕуы куыд лексикон ӕмӕ грамматикон иуӕг. Скъоладзаутӕн лексикӕйӕ теоретикон зонындзинӕдтӕ лӕвӕрд нӕ цӕуы. Цӕмӕйдзырд раст ныффыссой, уый тыххӕй йын зонын хъӕуы йӕ лексикон нысаниуӕг (ӕмбӕрста — ӕмбарын, ӕмбӕрзта — ӕмбӕрзын, рысти — риссын, рызти — ризын).

Дзырдуатон куыстӕн стыр нысаниуӕг кӕй ис, уымӕ гӕсгӕ дзырд скъоладзауты ныхасмӕ бахауы йе 'ппӕт бастдзинӕдтӕ хынцгӕйӕ, ома дзырдты ӕхсӕн синонимон, антонимон, омонимон ахастдзинӕдтӕ; хъуыдыйады мидӕг дзырдты бастдзинӕдтӕ.

Чиныджы фӕлтӕрӕнты ӕмӕ уӕлӕмхасӕн хӕслӕвӕрдты ӕрмӕджы фӕрцы скъоладзаутӕ базонынц, дзырдтӕ кӕй нысан кӕнынц предметты, фӕзындтыты, ӕмбарынӕдты, ӕууӕлты, архӕйдтыты нӕмттӕ; бӕлвырд нысаниуӕг сын кӕй ис. Алыхуызон хъуыдыйӕдты, уӕлдайдӕр та баст ныхасы, дзырдтӕ ӕмбӕлынц алы нысаниуӕгты. Скъоладзаутӕ базонынц, дзырдтӕй иутӕн кӕй ис сӕ хъуыдымӕ гӕсгӕ хӕстӕг дзырдтӕ, иннӕтӕ кӕй нысан кӕнынц алыхуызон ныхмӕвӕрдтытӕ, алы фӕлтӕрӕнтӕ ӕмӕ хӕслӕвӕрдты фӕрцы базонынц, уыцы иу дзырдтӕн алы уавӕрты алыхуызон нысаниуӕгтӕ кӕй вӕййы, иутӕн дзы ахӕс-гӕ нысаниуӕг кӕй вӕййы, уыдӕттӕ.

Скъоладзаутӕ ахуыр кӕнынц сӕ хъуыдытӕ бӕлвырд ӕмӕ аив дзурыныл, дзырдуатӕй хъӕугӕ дзырдтӕ исын ӕмӕ дзы сӕ ныхасы пайда кӕнын. Лексикон фӕлтӕрӕнтӕ ӕххӕстгонд цӕ-уынц грамматикон-орфографион ӕрмӕг ахуыргӕнгӕйӕ, ӕнцон ӕмӕ сын ӕмбӕрстгонд цы лексикӕ у, уый бындурыл, пайдагонд цӕуы, алы къласӕн дӕр дзырдуаты цы дзырдтӕ лӕвӕрд цӕуы, уыдонӕй.

Ахӕм уагыл кусгӕйӕ уӕрӕхдӕр ӕмӕ хъӕздыгдӕр кӕны скъоладзауты дзырдуат.

Дзырды хӕйттӕ ахуыр кӕнын райдайынц ӕртыккаг къласы. Дзырдарӕзт ахуыр кӕныны ахадындзинад уый мидӕг ис, ӕмӕ ӕххуыс у зылангон ӕмӕ ӕзылангон ӕмхъӕлӕсонты растфыссынадыл кусынӕн; уидаджы дызӕрдыггаг ӕмхъӕлӕсонты растфыссынадӕн(сбадти - бадын, хызти — хизын).

Дыккаг къласы скъоладзаутӕ базонгӕ вӕййынц дзырдты лексикон-грамматикон къордтимӕ. Базонынц дзырдтӕ фӕрстытӕмгæсгæ иртасын.

Сывӕллӕттӕ базонынц, ирон ӕвзаджы фарст чи?ӕрмӕстадӕймаджыном нысангӕнӕг дзырдтӕм лӕвӕрд кӕй цӕуы(лæг,мад,чызг,ахуыргӕнӕг,нана).

Скъоладзаутӕ базонынц грамматикон ӕмбарынӕдтӕ: "предмет","предметы ӕууӕл", "предметы архайд".

Дарддӕр иннӕ кълӕсты ацы ӕмбарынӕдты бындурыл скъоладзаутӕбазонынц ныхасы хӕйтты нӕмттӕ: номдар, миногон,мивдисӕг,номивӕг, фӕрсдзырд.

Райдайӕн кълӕсты скъоладзаутӕ базонынц предметтӕй, предметты ӕууӕлтӕй ӕмӕ архӕйдтытӕй тематикон къордтӕ аразын:а) дзаумӕттӕ: хӕдон,хӕлаф,къаба,ӕ) хуызӕвдисӕг миногонтӕ: урс,сау,бур,6)архайдӕвдисӕг мивдисджытӕ:згъорын,уайын.

Дзырдты арӕзт ӕмӕ ныхасы хӕйттӕ ахуыргӕнгӕйӕ ӕппӕт кълӕсты дӕр лӕвӕрд цӕуынц лексикон фӕлтӕрӕнтӕ, уыдон ӕххуыс сты дзырдты алыхуызон нысаниуӕгтӕ сбӕрӕг кӕнынӕн;сӕ хъуыды зӕгъынӕн хъӕугӕ дзырдтӕ ссарынӕн; мырдтӕн ӕндӕр дзырдтимӕ йӕ ахастдзинӕдтӕ сбӕрӕг кӕнынӕн,(зӕгъӕм, дзырд хъӕлдзӕгӕн синонимон ахастдзинӕдтӕ и дзырдрайгонд-имæ,антонимон — дзырдтӕ ӕнкъард,ӕрхæндæгимæ;хӕстӕг дзырдтӕ: хъӕлдзӕгдзинад,хъӕлдзӕгад.Тематикон ахастдзинӕдтӕ йын нӕй ӕндӕр дзырдтимӕ.

Дзырдуатон куыст бӕлвырд уагмӕ гӕсгӕ арӕзт куы цӕуа, уӕд уый ахъаз ускъоладзауты раст дзурын ӕмӕ ӕнӕрӕдыдӕй фыссыныл сахуыр кӕнынӕн.

Хъуыдыйад.Райдайӕн кълӕсты скъоладзаутӕ базонынц ныхасхъуыдыйӕдтыл дих кӕнын, хъуыдыйӕдтӕ сӕ интонацимæгӕсгӕ иртасын; хъуыдыйады уӕнгтӕ; дзырдты бастдзинад хьуыдыйады; хъуыдыйад цы дзырдбӕстытыл дихгонд цӕуы, уыдон. Ацы зонындзинӕдтӕ ахуырдзаутӕ райсынц цыппар азы дӕргъы.

1-2 кълӕсты сывӕллӕттӕ текст дих кӕнынц хицӕн хъуыдыйæдтыл, хъӕлӕсы уагӕй ӕвдисынц хъуыдыйады райдайӕн ӕмӕйӕ кӕрон. Ахуыр кӕнынц, цы хъуыдыйад равзӕрстой, уый фыссыныл, базонынц, хъуыдыйады райдайӕн стыр дамгъæйæфыссын кӕй хъӕуы, хъуыдыйады фӕстӕ ӕрхӕцӕн нысӕнттӕӕвӕрын кӕй хъӕуы (стъӕлф, фарсты нысан, хъӕрон нысан).

Сывӕллӕттӕ ахуыр кӕнынц алыхуызы хъуыдыйӕдтӕ аразыныл, ӕрхӕцӕн нысӕнттӕ раст ӕвӕрыныл.

Хъуыдыйады уӕнгтимӕ скъоладзаутӕ базонгӕ вӕййынц 2-аг къласы. Уӕд райдайын хъӕуы кусын, хъуыдыйады кӕй кӕнӕ цӕй кой цӕуы, уый ӕвдисӕг дзырдтӕ агурыныл, дзырдтӕм фӕрстытӕ дӕтгӕйӕ се 'хсӕн бастдзинад сбӕрӕг кӕныныл.

Хъуыдыйад ахуыргӕнгӕйӕ, иу къласӕй иннӕмӕ ӕрмӕг кӕны вазыгджындӕр, зындӕр; сывӕллӕттӕн фылдӕр лӕвӕрд цӕуы ӕрмӕг хибарӕй кусынӕн, алыхуызон сфӕлдыстадон куыстыты фӕрцы хъӕздыгдӕр кӕны скъоладзауты дзырдуат; алы-хуызон схемӕтӕм гӕсгӕ хъуыдыйӕдтӕ аразынц.

Синтаксисыл куыст цӕуы ӕвзаджы урокты ӕппӕт программон ӕрмӕг ахуыргӕнгӕйӕ дӕр.

Орфографион раиртӕстытӕ ӕмӕ растфыссынады ӕгъдӕуттӕ бындуронӕй ӕнцой кӕнынц скъоладзауты хуымӕтӕг грамматикон зонындзинӕдтыл.

Растфыссынадыл кусгӕйӕ хъуамӕ ӕххӕстгонд цӕуой алыхуызы фӕлтӕрӕнтӕ: дзырдуатон-орфографион; ахуыргӕнӕджы ныхасмӕ хъусгӕйӕ фыссын; ӕрмӕг бакӕсгӕйӕ, цы бахъуыды кодтай, уый ныффыссын; чиныгӕй раст рафыссын; ӕмбарын-гӕнӕн фыстӕг ӕмӕ а.д.

Зын ӕмбарӕн дзырдтӕй арӕхдӕр пайда кӕнын хъӕуы фӕлтӕрӕнты; хицӕн темӕтыл сӕ дих кӕнын; дзургӕйӕ ӕмӕ фысгӕйӕ сӕ ӕндӕр дзырдтимӕ барын; хиконд дзырдуӕтты сӕ фыссын.

Ӕвзаджы урокты ӕрмӕгыл кусгӕйӕ архайын хъӕуы дзырдтӕ раст дзурын ӕмӕ раст фыссыныл: дзырдты грамматикон ӕмӕ лексикон нысаниуӕгтӕ хъуамӕ амынд цӕуой кӕрӕдзиуыл бастӕй; кусын хъӕуы скъоладзауты ныхасы рӕзтыл.

Фӕлтӕрӕнтӕ ӕххӕст кӕнын хъӕуы куыд фысгӕйӕ, афтӕ дзургӕйӕ дӕр, раив-баивгӕнгӕйӕ, ӕрмӕг амонгӕйӕ арӕхдӕр пайда кӕнын хъӕуы грамматикон хъӕзтытӕй, алыхуызондидактиконӕрмӕгӕй, уӕд сывӕллӕттӕ тынг нӕ фӕллайдзыстыӕмӕӕрмӕгхуыздӕр ӕмбардзысты.

Скьоладзаутызонындзинӕдтӕ сбӕлвырд кӕнын ӕмӕ сынраст бæрæггæнæнтæ сӕвӕрын — уый у сывӕллӕтты ахуырмӕ разӕнгардкӕныны сӕйрагдӕр мадзӕлттӕй иу. Ахуырдзаутызонындзинӕдтӕсбӕрӕг кӕныны фысгӕ куысты сӕйрагдӕр хуызтæ сты: чиныгӕй текст раст рафыссын, алыхуызон диктанттӕ, изложенитӕ,диктанттӕ грамматикон хӕслӕвӕрдтимӕ, уӕгъдибарӕмӕсфӕлдыстадон диктанттӕ.

Дзырдуатон диктантты дзырдты нымӕц вӕййы:

1-аг къласы — 5 — 7;

2-аг къласы — 7 — 9;

3-аг къласы — 9 — 10;

4-ӕм къласы — 10 — 12.

Комтролон диктантты дзырдты нымӕц хъуамӕ уа:

1-аг къласы: 8 - 10 - ахуыры азы фыццаг ӕмбисы ӕмӕ 20 — 25 — афӕдзы кӕрон.

2-аг къласы: 25 — 30 - ахуыры азы фыццаг ӕмбисы, 30 — 40 — афӕдзы кӕрон.

3-аг къласы: 35 — 50 — ахуыры азы фыццаг ӕмбисы, 40 — 60 — афӕдзы кӕрон.

4-ӕм къласы: 50 — 70 — ахуыры азы фыццаг ӕмбисы, 60 — 80 афӕдзы кӕрон.

Изложениты тексттӕ алы къласы дӕр фӕвӕййынц 15-20
дзырдыфылдӕр.

Ныхасырӕзтылкуыст.Ӕвзаджы урокты ахуыргӕнӕджысӕйраг хӕстӕй иу у скъоладзауты ныхасы рӕзтыл куыст. Ацы куыст райдайынц фыццӕгӕм къласы ӕмӕ йӕ кӕнын хъӕуыцыппар азы дӕргьы ӕппынӕдзухдӕр.

Райдайӕн скъола фӕуыны фӕстӕ скъоладзаутӕ хъуамӕарӕхсойхибарӕй радзырд саразынмӕ, иу цалдӕр хъуыдыйадӕйфыстӕгныффыссынмӕ.

Ныхасы рӕзтыл куыстмӕ хауынц: дзырдуатон куыст; дзургæ ныхасы нормӕтӕ базонын; хъуыдыйӕдтӕ раст аразын; радзырдтӕ фыссын. Грамматикон зонындзинӕдтӕ арф ӕмӕ бӕстонылнымад цӕудзысты, скъоладзаутӕ дзы сӕ дзургӕ ӕмӕ фысгӕныхасы, сфӕлдыстадон куыстыты куы пайда кӕной, ӕрмæстдӕр уӕд.

Урокты ныхасы рӕзтыл кусынӕн лӕвӕрд цӕуы изложенитӕ ӕмӕсочиненитӕ, архайын хъӕуы ууыл, цӕмӕй сӕ тексттӕ уой, бӕлвырд мидис кӕмӕн ис, царды алыхуызон цаутӕ ӕвдыст кӕмцӕуа, ахӕмтӕ; сывӕллӕттӕн сӕхи цардӕй ист хабӕрттӕ; фыстӕг кӕнӕ хъусынгӕнинаг ныффыссын, нывмӕ гӕсгӕ куыстытӕ кӕнын.

Ныхасы рӕзтыл куыстӕн алы къласы дӕр лӕвӕрд цӕуы сӕрмагонд сахӕттӕ. Ахӕм уроктӕ кӕнын хъӕуы дыууӕ къуырийы иу хатт, скӕнӕн сӕ ис, цы грамматикон ӕрмӕг сахуыр кодтой скъоладзаутӕ, уымӕ уӕлӕмхасӕн хӕслӕвӕрды хуызы дӕр, стӕй хицӕн куысты хуызы дӕр.

Сыгъдӕгфыссынад.Райдайӕн скъолайы сывӕллӕттӕ зонгӕ кӕнынц аив, раст, сыгъдӕг ӕмӕ тагъд фыссыны ӕгъдӕуттимӕ. Уый тыххӕй алы къласы дӕр урочы рӕстӕгӕй хардз кӕнын хъӕуы 6 — 8 минуты.

Сыгъдӕгфыссынады хӕстӕ сты алыхуызӕттӕ. Сывӕллӕттӕ 1-аг къласы хъуамӕ фӕлтӕрой дамгъӕты хӕйттӕ ӕмӕ дамгъӕтӕ фыссыныл, ӕнцондӕртӕй зындӕртӕм хизгӕйӕ. Фыссой дзырдтӕ, хъуыдыйӕдтӕ, кӕрӕдзиуыл баст тексттӕ чиныгӕй дӕр ӕмӕ ахуыргӕнӕджы кастмӕ гӕсгӕ дӕр. 2-ӕм кълӕсы сыгъдӕгфыссынады хӕстӕ фӕфылдӕр ӕмӕ фӕвазыгджындӕр вӕййынц. Скъоладзаутӕ арӕхдӕр пайда кӕнынц зынфыссӕн дамгъӕтӕй, дамгъӕты иугӕндтӕй, рафыссынц дзырдтӕ ӕмӕ хъуыдыйӕдтӕ, скъуыддзӕгтӕ исты къухфыст кӕнӕ мыхуыргонд тексттӕй, йе та ахуыргӕнӕджы кастмӕ гӕсгӕ.

Растфыссынадыл кусгӕйӕ ахуыргӕнӕг хъуамӕ йӕ цӕст дара, цӕмӕй скъоладзау дамгъӕтӕ зулаив рӕнхъыл раст фысса, йӕ дамгъӕтӕ дӕлдӕр-уӕлдӕр, фӕтӕндӕр-нарӕгдӕр ма уой, сӕ формӕ ма ива. Скъоладзаутӕн сӕ фысты хъӕндзинӕдтӕ амонгӕйӕ ахуыргӕнӕг хъуамӕ сывӕллӕтты тетрӕдты ныффысса дамгъӕты хуызӕгтӕ, каллиграфион ӕгьдауӕй куыд ӕмбӕлы, афтӕ.

Программӕйы лӕвӕрд цӕуы дзырдуат. Уырдӕм хаст ӕрцыдис, стыр тексттӕ саразӕн кӕй фӕрцы ис, ахӕм дзырдты чысыл къорд. Ацы дзырдуат баххуыс уыдзӕн скъоладзаутӕн сӕ хъуыдытӕ раст, аив ӕмӕ бӕлвырд дзурынӕн. Дзырдуат аразгӕйӕ нымад цыдысты иумӕйаг принциптӕ, ома ӕрмӕг ӕвзӕрст цыд дзырдты хъӕугӕдзинадмӕ гӕсгӕ; лексикон иуӕгты иудзинад хынцгӕйӕ; сывӕллӕттӕн сӕ кармӕ гӕсгӕ куыд ӕнцон ӕмбарӕн сты, уымӕ гӕсгӕ.

Дзырдтӕ лӕвӕрд цӕуынц ныхасы хӕйттыл дихгондӕй.

Фыццаг къласы дзырдуатмӕ хаст ӕрцыдысты цӕрӕгойты, сырдты ӕмӕ мӕргъты нӕмттӕ; хӕстӕгдзинады терминтӕ; дыргътӕ ӕмӕ халсарты нӕмттӕ; афӕдзы афонтӕ ӕ.ӕнд.; ӕууӕлӕвдисӕг дзырдтӕ, ӕнӕмӕнг хъӕугӕ архайдӕвдисӕг дзырдтӕ; нымӕцонтӕ.

Дыккагкъласы дзырдуатмӕ хаст ӕрцыдысты, фӕрстытӕчи?æмæцы?,цавӕр?цыхуызӕн?цымикӕны?цыкӕны?-йӕндзуаппдзырдтӕ дӕттынц, уыдон.

Дыккагкласонтӕ хъуамӕ арӕхсой боныхъӕд, ӕрдзы нывтӕ æрфыссынмӕ, предметты нӕмттӕ къордтӕ кӕнын ӕмӕ сын иумæйаг нӕмттӕ дӕттынмӕ, сӕ дзырдуат фӕхъӕздыгдӕр кӕнынмæ; мидисджын нывтӕм гӕсгӕ хъуыдыйӕдтӕ аразынмӕ. Уымæнсын æххуыс уыдзӕн ацы дзырдуат.

Зӕгъӕм, 2-аг къласы ахуыргӕнинӕгтӕ базондзысты дзырд уадзын,3-аг къласы ацы дзырд ӕмбӕлы ӕндӕрформӕты ӕмӕ нысаниуӕгты — рауадзын,рауагъд, рауагъдад,4-ӕм къласы базондзысты дзырдтӕ рауагъдадон, рауадзӕг.

Дзырдуаты руаджы сабиты бон бауыдзӕн, сӕ хъуыдымӕгæсгӕхӕстӕг ӕмӕ ныхмӕвӕрд цы дзырдтӕ сты, ахӕмтимӕ кусын,бирӕнысаниуӕгон дзырдтӕ бамбарын; дзырдтӕй тематиконкъордтӕ аразын; хӕстӕг дзырдтӕ агурын; дзырдарӕзты мадзӕлттӕ базонын.

Дзырдуаты ӕмбӕлынц, математикӕ, ӕрдззонӕн ӕмӕ ӕндӕр предметтӕ иронау ахуыр кӕнынӕн цы дзырдтӕ ӕмӕ терминтӕй пайда кӕнынц, уьщон.

Алы урочы дӕр скъоладзаутӕ хъуамӕ базоной 4 — 5 ног дзырды. Уый фӕстӕ иннӕ урокты уыцы дзырдтӕ хъуамӕ фӕлхатгонд цӕуой алыхуызон куысты хуызты ӕмӕ фӕлтӕрӕнты, цӕмӕй сӕ хуыздӕр бахъуыды кӕной, уый тыххӕй.

Грамматикӕ, растфыссынад ӕмӕ ныхасы рӕзтыл куыст (къуыри - 2 сах., ӕдӕппӕт - 68 сах.)

Фыццагкъласыцыӕрмӕгахуыркодтой,уыйзӕрдыл ӕрлӕууынкӕнын.

Ныхас хъуыдыйӕдтыл, хъуыдыйӕдтӕ дзырдтыл дих кӕнын. Мыртӕ ӕмӕ дамгъӕтӕ.

Хъӕлӕсонтӕӕмӕӕмхъӕлӕсонтӕ.Зылангон ӕмӕ ӕзылангон мыртӕ. Ӕмкъай зылангон ӕмӕ ӕзылангон мыртӕ. Ӕмхъӕлӕсонты растфыссынад. Дзырдты мырон-дамгъон анализ схемӕтӕм гӕсгӕ ӕмӕ ӕнӕ уыдонӕй. Дызӕрдыггаг ӕмхъӕлӕсонты растфыссынад.

Уӕнг.Дзырд уӕнгтыл дих кӕнын зонын. Дзырдтӕ иу рӕнхъӕй иннӕмӕ уӕнггай хӕссын зонын.

Ӕмхъӕлӕсонтӕй, у кӕм уа, ахӕм дзырдтӕ иннӕ рӕнхъмӕ хӕссын. Хъӕлӕсон у ӕмхъӕлӕсон у-йӕ иртасын зонын.

Уырыссаг ӕвзагӕй ӕрбайсгӕ дзырдты дамгъӕтӕ э,ю,я,е, ы,ж,ш,щ,ъ,ъраст кӕсын ӕмӕ фыссын.

Дзырдтӕ иу рӕнхъӕй иннӕмӕ хӕсгӕйӕ дамгъӕтӕ дз,дж, гъ,къ,пъ,тъ,хъхицӕнгӕнӕн кӕй нӕй, уый бацамонын. (4сах.)

Дӕргъвӕтин ӕмхъӕлӕсонтӕ астӕуӕй цы дзырдты ис, уыдон иу рӕнхъӕй иннӕмӕ раст хӕссын зонын (уӕззау,лӕппу, сӕууонӕмсеа.д.).(3 сах.)

Цавд.Дзырдты мидӕг цавдон ӕмӕ ӕнӕцавдон уӕнгтӕ.

Дамгъуат.Дамгъуат зонын. Чиныджы кӕрон лӕвӕрд чысыл дзырдуаты дзырдтӕ арын зонын.

Дзырдуатонкуыст.Мыртӕ амонгӕйӕ пайдагӕнӕн ис сфӕлдыстадон куысты хуызтӕй.

Дзырд.

Стыр дамгъӕ адӕймӕгты, горӕтты, хъӕуты, дӕтты, кӕмтты ӕмӕ фосы нӕмтты.

Фӕрстытӕчи?,цы?-йӕндзуапп цы дзырдтӕ дӕттынц, уыдон зонын, сӕ хицӕндзинӕдтӕ сын бӕрӕг кӕнын.

Фӕрстытӕцавӕр?,цыхуызӕн?-ӕпдзуапп цы дзырдтӕ дӕттынц, уыдон ӕвзарын.

Фӕрстытӕцымикӕны?,цыкӕны?-йӕидзуапп цы дзырдтӕ дӕттынц, уыдон ӕвзарын.

Предмет, миниуӕг ӕмӕ архайдӕвдисӕг дзырдтӕ кӕрӕдзийӕ хицӕн кӕнын.

Сӕ хъуыдымӕ гӕсгӕ кӕрӕдзимӕ хӕстӕг чи лӕууы, стӕй ныхӕй-ныхмӕ чи у, ахӕм хуымӕтӕг дзырдтӕ иртасын зонын.

Дзырдуатонкуыст.Хъуыдыйады мидӕг дзырдты нысаниуӕгтӕм хъус дарын, бӕрӕг сӕ кӕнын; йӕ хъуыдымӕ гӕсгӕ баст тексты хӕстӕг ӕмӕ ныхмӕвӕрд дзырдтӕ агурын; предметтӕй тематикон къордтӕ аразын (адӕм,ахуыргӕнӕндзау-мӕттӕ,уӕлӕдарӕс,хӕдзаронфос,сырдтӕӕмӕ ӕнд.); ӕууӕлӕвдисӕг дзырдтӕ къордтӕ кӕнын.

Хъуыдыйад.Ныхас хъуыдыйӕдтыл дих кӕнын зонын. Хъуыдыйады ныхас кӕуыл кӕнӕ цӕуыл цӕуы ӕмӕ сӕ цы загъдӕуы, уый нысангӕнӕг дзырдтӕ рахицӕн кӕнын.

Хъуыдыйады сӕйраг уӕнгтӕ — сӕйрат ӕмӕ зӕгъинаг. Хъуыдыйады мидӕг фӕрстыты руаджы дзырдты ӕхсӕн бастдзинад бӕрӕг кӕнын. Стъӕлф, фарсты ӕмӕ хъӕры нысантӕ хъуыдыйады кӕрон. Хъуыдыйад раст хъӕлӕсы уагӕй кӕсын зонын. Дзырдтӕ ӕмӕ цыбыр хъуыдыйӕдтӕ(3 — 4 дзырды) ахуыргӕнӕгимӕ равзарын ӕмӕ фыссын.

Дзырдуатонкуыст.Сфӕлдыстадон куыстытӕ дӕттын: лӕвӕрд дзырдтӕй хъуыдыйӕдтӕ саразын; хуымӕтӕг цыбыр хъуыдыйӕдтӕ фӕдаргъдӕр кӕнын; нывмӕ гӕсгӕ цалдӕр цыбыр хъуыдыйады ныффыссын; хъуыдыйӕдты бирӕнысанон дзырдтӕ агурын ӕмӕ сӕ ӕмбарын кӕнын. Алы урочы дӕр амонын 3- 4 ног дзырды.

Ныхасырӕзтылкуыст.

Фӕрстытӕм ӕмӕ архайдӕвдисӕг нывтӕм гӕсгӕ хъуыдыйӕдтӕ аразын. Ахуыргӕнӕджы ӕххуысӕй саразын ӕмӕ ныффыссын иу къорд хъуыдыйады иу темӕмӕ гӕсгӕ. Кӕй бакастысты, ахӕм чысыл текст хӕйттыл дих кӕнын ӕмӕ дзы алкӕмӕн дӕр сӕргонд кӕнын (фылдӕр фӕрстыты хуызы). Ахуыргӕнӕджы ӕххуысӕй фӕрстытӕм гӕсгӕ саразын цыбыр текст (30- 40 дзырды). Саразын ӕмӕ ныффыссын чысыл радзырд скъоладзауты фӕллойы, хистӕрӕн ӕххуысы, сабиты хъӕзтыты тыххӕй.

Сыгъдæгфыссынад.Фыссыны ӕгъдӕуттӕ дарддӕр фидар кæнын: раст бадын, тетрад ӕмӕ ручкӕйыл раст хӕцын ӕмӕ æнд. Стырӕмӕ гыццыл дамгьӕтӕй арӕзт къордтӕ вазыгджындæр кæнгæйæ фыссын.

Сӕйрагдомӕнтӕскъоладзаутызонындзинӕдтӕӕмӕ арӕхстдзинӕдтӕм

Азы кæронмæ скъоладзаутæ хъуамæ базоной:

æппæт дамгъæты нæмттæ;

хæлæсон æмæ æмхъæлæсон, зылангон æмæ æзылангон мыртæ;

дамгъæтæ ё, э, ю, я, ж, ш, щ;

уæнг; цавдон æмæ æнæцавдон уæнгтæ;

дзырды лексикон нысаниуæг;

синонимтæ æмæ антонимтæ;

номдар, миногон æмæ мивдисæджы æмбарынæдтæ; сæ фæрстытæ:

хъуыдыйады арзт;

хъуыдыйады сæйраг уæнгтæ;

æрхæцæн нысæнтты хуызтæ хъуыдыйады кæрон;

тексты æмбарынад;

Ахуырдзаутæ хъуамæ арæхсой:

дзырдтæ алфавитон уагыл фыссын æмæ дзурынмæ;

зыладамгъæтæ каллиграфион æгъдауæй раст фыссынмæ;

дзырдтæ иу рæнхъæй иннæмæ уæнггай хæссынмæ;

хъæлæсон у æмхъæлæсон у-йæ иртасынмæ;

зылангон æмæ æзылангон æмхъæлæсонтæ кæрæдзийæ иртасынмæ;

сæрмагонд номдарты стыр дамгъæ фыссынмæ;

дæргъвæтин æмхъæлæсонтимæ дзырдтæ раст фыссынмæ;

мырон-дамгъон равзæрст кæнынмæ;

дзырдты цавд æвæрынмæ;

дзырдтæ сæ нысаниуджытæм гæсгæ хицæн кæнынмæ;

номдартæ, миногонтæ, мивдисджытæ сæ фæрстытæм гæсгæ иртасынмæ

хъуыдыйады сæйраг æмæ фæрссаг уæнгтæ амонынмæ;

хъуыдыйады кæрон хъæугæ нысан æвæрынмæ;

хъуыдыйад раст хъæлæсы уагæй кæсынмæ;

дзырдтæ æмæ цыбыр хъуыдыйæдтæ фыссынмæ;

тексты темæ бæрæг кæнынмæ æмæ йын сæргонд хъуыды кæнынмæ;

тексты мидис хи ныхæстæй дзурынмæ.

Дзырдуат

скъоладзауты ныхасы рæзтыл кусынæн спайда кæнинаг дзырдтæ

2- æм кълас

Номдартӕ

Амонд, арфӕ, архайд, астӕу (буары хай), ахсӕн (буары хай), ахуырад, аххос, ӕрдз, ӕгъдау, ӕмбал, ӕмбӕрзӕн, ӕмбырд, ӕмгар, ӕмдзӕвгӕ, ӕмхъӕлӕсон, ӕрдхорд, боныхъӕд, дӕгъӕл, дохтыр, дукани, дыргъдон, къабаз (цонг), къабаз (хӕстӕг), къухмӕрзӕн, нывгӕнӕг, ныййарӕг, пысыра, рӕстдзинад, рынчындон, рудзынгӕмбӕрзӕн, сауцъиу, скъуыддзаг, текст, уад(тыхджын дымгӕ), уӕладзыг, уынӕр, фарст, фӕз, фӕллой, фӕлтӕрӕн, фӕндон, фыстӕг, хос, хъазт, хъӕлӕсон, хъызт, царв, цӕхӕрадон, цъар.

Миногонтӕ

Ӕрыгон, бӕрзонд, гыццыл, лӕмӕгъ, мадӕлон, кард, ныллӕг, райдзаст, рӕвдз, рог, сӕрӕн, уалдзыгон, уырыссаг (ӕвзаг), фӕ-лурс, хӕрзад, хъӕбӕр, хъӕдын, хъӕздыг, цыбыр, чысыл.

Мивдисджытӕ

Архайын, ӕмбӕрзын, ӕмбырд кӕнын, бӕттын, ӕппарын, ӕфтауын, кӕнын, кӕрдын, кӕсын (рудзынгӕй), кусын, ныв кӕнын, лӕууын, уынӕр кӕнын, фӕллайын, фӕллой кӕнын, хатыр курын, хинымӕр кӕсын.

Нымӕцонтӕ

Ӕртын, цыппор, фӕндзай, ӕхсай, ӕвдай, ӕстай, нӕуӕдз, сӕдӕ. Ӕнӕфӕхицӕнгӕнгӕ иуӕгтӕ

Ӕууӕнк бахӕрын. Ӕнхъӕлмӕ кӕсын. Дзыхыл хӕцын. Зӕрдӕ ӕвӕрын. Зӕрдыл дарын. Маст райсын. Ницӕмӕ дарын. Ныхмӕ дзурын. Раджыма-раджы. Сӕр бахъӕуын. Фӕлмӕнзӕрдӕ адӕймаг. Худӕгӕй мӕлын. Хъус дарын. Хъуыдыты аныгъуылын.

Литературæ:

1. Дзампаты Л. Ирон æвзаг 2 кълас, Дзæуджыхъæу, 2015

2. Ирон æвзаджы программæ 1-11-æм кълæстæн, Дзæуджыхъæй, 2014

3. Пагæты З. 1-4 къл. Ахуыргæнинæгтæ кæсын- фыссын куыд зонынц, уымæн бæрæггæнæнтæ æвæрыны бæрцбарæнтæ. Дзæудж. 2003

4. Сидахъаты А. Дидактикон æрмæг ныхасы рæзтыл кусныæн. Дзæуджыхъæу, 2013.

5. Дзытиаты Э. Гæбæраты Р. Диктанттæ æмæ сфæлдыстадон куыстытæ ирон æвзагæй. 1-2 кълæстæн. Дзæуджыхъæу. 2011